In vitro: Kwestie uregulowane w 30 krajach

Senackie Biuro Analiz i Dokumentacji o kwestie dotyczące prawnych uregulowań stosowania zapłodnienia pozaustrojowego metodą in vitro spytało 46 państw z Europy i spoza niej.

Problematyka zapłodnienia in vitro jest uregulowana prawnie w 30 z 33 państw, które udzieliły odpowiedzi. Brak jest takich regulacji w Andorze, na Cyprze i w Rumunii. W żadnym z państw zapłodnienie in vitro nie jest zakazane.

Ograniczenie pomocy państwowej przy in vitro do par małżeńskich obowiązuje na Cyprze, w Czechach, na Litwie i Łotwie, w Niemczech, Serbii, Szwecji, Turcji, na Węgrzech i w Wielkiej Brytanii. We Francji pomoc państwa przysługuje małżeństwom i partnerom, pozostającym w stałym związku minimum przez dwa lata. W Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Grecji, Gruzji, Hiszpanii, na Islandii, w Izraelu, Kanadzie, Norwegii i na Słowacji z zapłodnienia pozaustrojowego mogą korzystać także pary nieheteroseksualne.

W Polsce in vitro ma być dostępne dla małżeństw i par nieformalnych, pozostających we wspólnym pożyciu potwierdzonym zgodnym oświadczeniem. W ramach rządowego programu, który trwa do 30 czerwca 2016 r., procedura in vitro dla par jest finansowana ze środków publicznych.

Prawne ograniczenia dotyczące liczby tworzonych embrionów stosują: Chorwacja, Czechy, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Portugalia, Serbia, Szwajcaria, Turcja i prowincja Quebec w Kandzie. Podobnie ma być w Polsce - w ustawie uchwalonej przez Sejm znajduje się zapis, że jednorazowo można zapładniać sześć komórek jajowych. Resort zdrowia, który przygotował jej projekt, wyjaśniał, że taka liczba pozwala na uzyskanie średnio trzech zarodków, a w efekcie - jednej ciąży.

Selekcja embrionów stosowanych przy zapłodnieniu pozaustrojowym jest dopuszczona w większości państw, w niektórych z nich pod określonymi rygorami. Zakaz takiej selekcji stosują Szwajcaria i Turcja, a Chorwacja wprowadziła zakaz selekcji embrionów ze względu na płeć. Polska ustawa zakazuje preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej w celu wyboru cech fenotypowych, w tym płci dziecka. Wyjątkiem mają być sytuacje, gdy wybór taki pozwala uniknąć ciężkiej, nieuleczalnej choroby dziedzicznej.

Generalną zasadą, obowiązującą we wszystkich państwach, jest istnienie prawnych ograniczeń dotyczących wykorzystania embrionów. Najbardziej rygorystycznie podchodzi do tego Turcja - tam tworzenie embrionów dopuszczalne jest wyłącznie dla ich implantacji w organizmie kobiety pozostającej w związku małżeńskim, komórka jajowa musi pochodzić z jej organizmu, a wyłącznym dawcą plemników jest jej mąż. Także W Austrii embriony mogą być tworzone wyłącznie w celach prokreacyjnych.

Tworzenia embrionów dla celów naukowych zakazała większość państw. Szwecja dopuszcza ich tworzenie dla pozyskania komórek macierzystych, a Francja wprowadziła możliwość uzyskania specjalnego zezwolenia. W Kanadzie dopuszczone jest, po uzyskaniu zgody właściwego organu, prowadzenie badań nad embrionami, z wykluczeniem możliwości użycia tych embrionów do zapłodnienia pozaustrojowego. W Polskiej ustawie za tworzenie zarodka w celu innym niż procedura medycznie wspomaganej prokreacji przewidziano karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.

Absolutny zakaz badań nad gametami i embrionami, wraz z zakazem zamrażania embrionów, przyjęła w swoim ustawodawstwie Turcja, w której zarodek ludzki - od chwili jego powstania - uważany jest za istotę ludzką i objęty jest gwarancją praw człowieka.

Przepisy karne chroniące embriony przyjęte są na Cyprze, w Hiszpanii i w Niemczech. W Grecji, we Francji i w Szwajcarii embriony chronione są kodeksem cywilnym, zapewniającym ochronę życia ludzkiego od poczęcia. W pozostałych państwach prawny status embrionu nie jest unormowany. Uchwalona przez Sejm ustawa zakazuje niszczenia zarodków zdolnych do prawidłowego rozwoju (grozić za to będzie kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat). Sprecyzowano, że takimi są zarodki, których tempo i sekwencja podziału komórek, stopień rozwoju w odniesieniu do ich wieku oraz budowa morfologiczna uprawdopodobniają prawidłowy rozwój. U zarodków objętych zakazem niszczenia nie mogą też zostać stwierdzone wady, które skutkowałyby ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą.

Większość omawianych państw posiada prawne unormowania dotyczące postępowania z zapasowymi embrionami, nieużytymi do zapłodnienia. Problem ten pozostaje nieuregulowany w Izraelu, Kanadzie, na Litwie, Łotwie, w Niemczech, Słowacji i we Włoszech. Polska ustawa przewiduje, że zarodki mogą być przechowywane przez 20 lat, później trafią do anonimowego dawstwa. Spośród państw, które odpowiedziały na pytania Senatu, darowanie zarodków innym parom dopuszczają Belgia, Francja i Wielka Brytania.