Kulturowy tygiel z burzliwą historią. Czy Ukraińcy dokonają w końcu cudu?
Historia Krymu nie jest, jak twierdzi rosyjski dyktator Władimir Putin, wyłącznie dziejami rosyjskiego panowania. Półwysep przez stulecia przechodził z rąk do rąk. Rosyjska supremacja nie ma więc uzasadnienia w budowanej od lat polityce historycznej najeźdźcy. Ukraina powtarza, że nie podda się w swoich próbach odbicia Krymu. Stąd militarne przygotowania do tego, by półwysep znów znalazł się pod panowaniem Ukraińców, choć niewątpliwie będzie to ogromnie trudne przedsięwzięcie. Jaka jest historia Krymu? Ilu półwysep liczy mieszkańców i ile narodowości mieści się na 27 tys. km kwadratowych? Sprawdzamy.
Jeżeli wierzyć rosyjskim źródłom, oddziały dwóch ukraińskich brygad morskich - prawdopodobnie kompania - rozpoczęły ofensywę nad rzeką Dniepr we wschodniej części obwodu chersońskiego. Jeżeli Ukraińcom rzeczywiście uda się sprawnie komunikować z prawym brzegiem Dniepru, umożliwi to przerzut przez rzekę żołnierzy i amunicji potrzebnych do zajęcia Oleszek. Wyzwolenie miasta mogłoby stać się początkiem ofensywy na okupowanym Krymie. Co z tego wyniknie, pokaże najbliższa przyszłość, my natomiast prezentujemy burzliwe losy półwyspu.
Krym - Początek historii i kolonie greckie na półwyspie
Pierwszymi mieszkańcami Krymu byli Kimeryjczycy oraz Taurowie. Ci drudzy to lud irański, stanowiący pierwotną, autochtoniczną ludność południowej części Półwyspu Krymskiego. W VII w. p.n.e. wyparli ich irańscy Scytowie, a pierwsza spisana historia Krymu sięga VII wieku przed naszą erą. To wtedy koloniści z greckiego Miletu zakładają między innymi dzisiejszy Kercz - Pantikapajon.
Kolonia szybko się bogaciła dzięki korzystnemu położeniu nad cieśniną łączącą Morze Azowskie i Czarne. Około 530 r. p.n.e. miasto zaczęło emitować własną, a jednocześnie pierwszą na Krymie monetę, srebrny tetrabol. Rozkwit i czas wielkiego rozwoju kończy się w I wieku p.n.e. Pantikapajon, jak i całe królestwo, popada w zależność od Rzymu.
Krym polem walk wielkich imperiów
Historia Krymu w kolejnych stuleciach to przechodzenie półwyspu z rąk do rąk. W III wieku n.e. część Krymu opanowali Goci. W 375 roku na półwysep wtargnęli Hunowie, z kolei już od końca IV w. półwysep był obiektem ekspansji Bizancjum. Około V w. powstały takie miasta jak Mangup czy Dori, które stały się ośrodkami władztw feudalnych. Już od X do XII wieku część Krymu zajmowało niejako dzielnicowe ruskie księstwo tmutarakańskie.
Około 1240 roku Krym opanowali Mongołowie. Ci półwysep włączyli w skład Złotej Ordy. Ta rozpadła się w 1427 roku, kiedy Krym przyjął zwierzchnictwo Imperium Osmańskiego i Turcy zajęli południową część półwyspu wraz z Kaffą. Od tego momentu miał tam rezydować turecki urzędnik sprawujący nadzór nad chanem.
Wojna pomiędzy Imperium Rosyjskim a Osmańskim w latach 1768 - 1774 doprowadziła do zdobycia przez Rosję południowej Ukrainy, Krymu i północnego Kaukazu. Turcy zmuszeni zostali do zrzeczenia się zwierzchności nad Chanatem Krymskim. Dwa lata później Rosja osadziła na tronie chanatu uległego Şahina Gireja, który żył na dworze w Petersburgu. To on pozwolił Rosjanom osiedlać się na półwyspie i już w marcu 1783 r. Şahin i feldmarszałek Grigorij Potiomkin, jeden z faworytów carycy, przekonali Katarzynę II do aneksji Krymu.
Pierwsza aneksja Krymu przez Rosjan
Pierwsza aneksja Krymu została przeprowadzona pod pozorem ustabilizowania sytuacji na półwyspie. Rządy marionetkowego chana nie były trwałe i na półwyspie dochodziło do licznych buntów Tatarów. Jednocześnie Rosja pracowała nad utworzeniem portu czarnomorskiego do użytku imperium i stworzeniem portu dla nowej Floty Czarnomorskiej, która sprawdziła się w wojnie z Turcją. W kwietniu 1783 Katarzyna II oficjalnie ogłosiła przyłączenie Krymu do państwa rosyjskiego.
Kolonizacja rosyjska szła opornie. Nie udała się za czasów Katarzyny II, głównie przez surowe warunki życia. Mimo to w XIX wieku na Krymie zaczęli się osiedlać Ukraińcy. W tym czasie Krym należał do guberni taurydzkiej. Ta pod koniec XIX wieku liczyła 1 447 790 mieszkańców. Ze spisu przeprowadzonego w 1897 roku wynika, że Ukraińcy stanowili 42,2 proc. ludności Krymu. Według deklarowanego języka ojczystego Rosjan było tylko 27,9 proc.
Przeczytaj również: Główny cel Ukraińców. Most Krymski to nie tylko przeprawa. Oczko w głowie Rosjan
Po przewrocie bolszewickim w 1917 roku powstała Krymska Republika Ludowa. Jednocześnie w listopadzie 1917 roku trzy północne powiaty Krymu przyłączyła do siebie Ukraińska Centralna Rada. Trzy lata później Armia Czerwona rozpoczęła zajmowanie Krymu, z którego uciekło 170 tysięcy osób. W październiku 1921 roku bolszewicy powołali Krymską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką.
W czasie II wojny światowej Krym był miejscem walk, a w maju 1944 roku półwysep zdobyła Armia Czerwona. Władze radzieckie pod pretekstem oskarżeń o kolaborowanie z najeźdźcami wysiedliły wszystkich Tatarów krymskich do sowieckich republik Azji Środkowej. W czasie akcji wysiedlono z Krymu około 200 tysięcy Tatarów. Na ich miejsce Moskwa osiedliła tysiące chłopów z radzieckiej Ukrainy.
Nikita Chruszczow oddaje Ukraińcom Krym
Krym pozostał rosyjski do roku 1954. To wtedy Nikita Chruszczow oddał półwysep Ukrainie. Dlaczego? Tłumaczono to prezentem z okazji 300. rocznicy Rady Perejasławskiej, podczas której hetman Bohdan Chmielnicki zawarł z carem Aleksym Michajłowiczem ugodę poddającą Ukrainę Rosji. Oficjalnie miał to być gest przyjaźni i wstęp do potępienia rządów Stalina.
Nieoficjalnie uważa się, że decyzja Chruszowa miała gospodarczy charakter. Rosja nie dawała sobie rady z zagospodarowaniem Krymu, dlatego pierwszy sekretarz miał zdecydować się na "ukraiński eksperyment". Napłynęli nowi osadnicy z południowej Ukrainy, którzy poprawili sytuację na półwyspie. Jednak po rozpadzie ZSRR Rosjanie znów zamarzyli o przejęciu Krymu. Już w 1992 roku zamieszkujący półwysep proklamowali powstanie Republiki Krymu. Z tych planów jednak nic nie wyszło.
16 marca 2014 roku odbyło się referendum w sprawie statusu Krymu. To przeprowadzono po wydarzeniach Euromajdanu i podczas aneksji Krymu przez Rosję. Zostało przeprowadzone pod groźbą użycia broni oraz zakazano wówczas bezstronnym obserwatorom wstępu na Krym. Nie jest ono uznawane w skali międzynarodowej przez większość krajów i przez żadną organizację międzynarodową.
Prawdziwy tygiel etniczny. Tylu mieszkańców zamieszkuje Krym
Według analityków Rosja od momentu zaanektowania Krymu przymusowo zmienia skład etniczny tego terytorium. To na mocy art. 49 Konwencji Genewskiej z 1949 roku jest kwalifikowane jako zbrodnia wojenna. Jeszcze przed aneksją Krym liczył 2,5 miliona mieszkańców. Wśród nich znaleźli się przedstawiciele aż 148 grup narodowościowych. Obok Rosjan (według spisu z 2002 roku stanowili oni 58 proc. mieszkańców Krymu), Ukraińców (24 proc.) czy Tatarów Krymskich to również Mołdawianie, Białorusini, Ormianie i grupy ludności o pochodzeniu azjatyckim.
Na Krymie żyją także Polacy, Grecy, Żydzi, Bułgarzy i Niemcy. Na półwyspie najgęściej zaludnione są okolice Symferopola i Sewastopolu, wybrzeże południowe, aglomeracja Kerczu oraz pasy wzdłuż drogi Symferopol - Teodozja. Ukraina deklaruje, że jej aktualnym celem wojennym jest wyparcie wojsk rosyjskich z terytorium państwa, również z Półwyspu Krymskiego.
Przeczytaj również:
