Adam Mickiewicz urodził się 24 XII 1798 roku w Zaosiu pod Nowogródkiem, zmarł 26 XI 1855 roku w Stambule, najprawdopodobniej na cholerę. Zwłoki poety zostały przewiezione do Francji i pochowane na cmentarzu w Montmorency, a w roku 1890 uroczyście złożone w krypcie Katedry Wawelskiej.
To najwybitniejszy polski pisarz, poeta, dramatopisarz, prozaik, publicysta, uważany za twórcę polskiego romantyzmu.
Po ukończeniu szkoły powiatowej w Nowogródku studiował na Wydziale Literatury Uniwersytetu Wileńskiego, pobierając stypendium (jego ojciec zmarł w 1812 roku, rodzina pozostała w ciężkiej sytuacji finansowej), które zobowiązywało go do kilkuletniej pracy w szkolnictwie.
Adam Mickiewicz był współzałożycielem (1817 rok) i aktywnym członkiem Towarzystwa Filomatów. Manifestem ideałów wspólnoty filomanckiej stała się "Oda do młodości" (napisana w 1820 roku, wydana w1838 roku). Utwór ten był apoteozą młodości i wezwaniem do walki o zmianę świata.
Pierwsze utwory poety to kontynuacja tradycji XVIII - wiecznej. Wyróżniają się tu: przeróbki i tłumaczenia z Woltera ("Mieszko, książę Nowogródka", "Pani Aniela", "Dziewica z Orleanu"), nieukończony poemat "Kartofla" (1819 - 1821) oraz wiersze ("Zima miejska" - pierwszy utwór drukowany w "Tygodniku Wileńskim" w 1818 roku, "Już się z pogodnych niebios...", "Pieśń filaretów", "Do Joachima Lelewela" i wiele innych).
Na twórczość poety ogromny wpływ miał jego wyjazd do Kowna (1819 - 1823) w celu podjęcia pracy na stanowisku nauczyciela. Do rozczarowań nauczycielskich i odczuwanej samotności dołączyły się bolesne przeżycia osobiste: śmierć matki (1820 rok), ślub Marii Wereszczakówny (zwanej Marylą) z hr. W. Puttkamerem w 1821 roku. Długotrwałe uczucie do ów kobiety wywarło głęboki wpływ na twórczość poety. Z uczuciem tym bowiem związane są "Dziady" część IV, "Upiór", liryki: "Do M***" (incipit "Precz z moich oczu"), "Do ***. Na Alpach w Splügen."
Wybór własnej drogi duchowej i poetyckiej ujawnił rozbieżności twórcy z wileńskimi przyjaciółmi, dowodem tego stał się wiersz "Żeglarz" (1821 rok) będący manifestem indywidualizmu poety.
Adam Mickiewicz w 1822 roku wydał w Wilnie tom I "Poezji" zawierający "Ballady i romanse" oraz "Wiersze różne" ("Hymn na dzień Zwiastowania N.P. Maryi", "Żeglarz", "Warcaby", sonet "Przypomnienie"). Rok wydania ów tomu uznaje się za datę przełomu romantycznego w Polsce. Rok później ukazał się tom II "Poezji", "Grażyna" (powieść poetycka nawiązująca do dziejów średniowiecznej Litwy) oraz część II i IV "Dziadów".
W wyniku śledztwa w sprawie tajnych związków młodzieży na Litwie poeta wraz z grupą przyjaciół został aresztowany (od 4 XI 1823 do 3 V 1824 roku był więziony w klasztorze bazylianów w Wilnie), a następnie zmuszony do podjęcia pracy w centralnych guberniach Cesarstwa Rosyjskiego (ze względów politycznych nie otrzymał jednak pracy nauczycielskiej) i jesienią 1824 roku opuścił Litwę. W Petersburgu przebywał trzy miesiące. Zaprzyjaźnił się wówczas z K. Rylejewem i A. Biestużewem, późniejszymi dekabrystami, a także z malarzem J. Oleszkiewiczem (poświęcił mu jeden z fragmentów "Ustępu" III części "Dziadów").
Od marca do listopada 1825 roku Adam Mickiewicz przebywał w Odessie, gdzie został skierowany wraz z Jeżowskim i Malewskim. Jesienią odbył wycieczkę na Krym w towarzystwie między innymi H. Rzewuskiego i jego siostry, K. Sobańskiej (nawiązał z nią romans). W roku 1826 wydał tom "Sonetów", który zawiera: "Sonety odeskie" (cykl 22 utworów) oraz "Sonety Krymskie" (ten cykl, rozpisany na 18 utworów, stanowi ogromnie ważny etap w rozwoju liryki romantycznej). W roku 1828 ukazała się powieść poetycka "Konrad Wallenrod", a rok później dwa tomy "Poezji" poprzedzone polemiczną przedmową "O krytykach i recenzentach warszawskich".
Okres od grudnia 1825 roku do kwietnia 1828 roku poeta spędził w Moskwie, zatrudniony był wówczas w kancelarii generała - gubernatora. Utrzymywał bliskie stosunki z Malewskim, nawiązał przyjaźń z pianistką M. Szymanowską, myślał też o poślubieniu malarki i poetki K. Jaenisch. Adam Mickiewicz otoczony był już wtedy sławą wybitnego twórcy, z łatwością wszedł w środowisko rosyjskiej elity intelektualnej Moskwy i Petersburga (A. Puszkin, N. Polewoj, P. Wiaziemski, W. Żukowski).
Dzięki pomocy życzliwych Rosjan poeta zdobył paszport i w maju 1829 roku opuścił Rosję. Adam Mickiewicz udał się w półtoraroczną podróż po Europie.
W Berlinie bywał na wykładach Hegla i poznał S. Garczyńskiego, w Dreźnie - gen. K. Kniaziewicza, w Pradze - V. Hankę. W Karlsbadzie poeta spotkał się z Odyńcem, który towarzyszył mu w dalszej podróży. Zwiedzili Niemcy, tam zatrzymali się w Weimarze, gdzie bywali u Goethego. W Bonn z kolei odwiedzili Schlegla. Przez Szwajcarię i Włochy przybyli do Rzymu 18 XI 1829 roku. Tam poeta zaprzyjaźnił się z S. Garczyńskim i W. Stattlerem, poznał także H.E. Ankwiczówną (była pierwowzorem Ewy z części III "Dziadów" i Ewy Horeszkówny z "Pana Tadeusza", a także adresatką wierszy: "Do mego cziczerone" oraz "Do H***. Wezwanie do Neapolu"). Planom związku Adama Mickiewicza z Ankwiczówną przeciwstawili się jej rodzice.
Wynikiem poszukiwań indywidualnej drogi poety są liryki zwane rzymsko - drezdeńskimi. Twórca wyjechał z Odyńcem do Genewy 1 VII 1830 roku, gdzie poznał Z. Krasińskiego, z którym odbył wycieczkę po Szwajcarii. Do Rzymu powrócił sam, a wkrótce dodarła tam wiadomość o wybuchu powstania.
W czerwcu 1831 roku Adam Mickiewicz przybył do Paryża, a następnie przez Lipsk i Drezno dotarł do Wielkopolski. Dwie próby przedostania się przez granicę zakończyły się niepowodzeniem, wiadomości o nieuchronnej klęsce spowodowały, iż poeta zaniechał dalszych prób. W tym czasie powstały utwory o tematyce powstańczej: "Śmierć pułkownika" (wyd. 1833 rok), "Nocleg" (wyd. 1852 rok) oraz 1. redakcja "Reduty Ordona".
Przeszło 3 - miesięczny pobyt w Dreźnie, dokąd poeta przyjechał w marcu 1832 roku, był okresem niezwykle intensywnej pracy twórczej. Efektem są wiersze: "Śniła się zima" (wyd. 1880 rok), "Pieśń pielgrzyma" (wyd. 1861 rok); fragmenty przekładu "Giaura" Byrona, "Dziady" część III. W roku 1832 poeta osiedlił się w Paryżu, łącząc swe losy z polistopadowym wychodźstwem. Początkowo uczestniczył aktywnie w życiu emigracji, włączył się w prace Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, współpracował z Komitetem Narodowym Polskim J. Lelewela. Nie opowiedział się jednak po stronie żadnego stronnictwa politycznego. Poglądy na temat misji Polski wyłożył w "Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego" (wyd. 1832 rok). Kontynuację tej ideologii stanowiła publicystyka z lat 1832 - 1833, częściowo drukowana na łamach "Pielgrzymstwa Polskiego" (poeta głosił wiarę w szybki przewrót europejski). Niektóre z artykułów były przykładem świetnej politycznej publicystyki (choćby "O dążeniu ludów Europy", "O bezpolitykowcach i o polityce "Pielgrzyma").
W 1834 roku ukazał się "Pan Tadeusz", poemat. W tym samym roku poeta ożenił się z Celiną Szymanowską, córką poznanej w Moskwie pianistki Marii. Położenie powiększającej się rodziny (w latach 1835 - 1850 urodziło się sześcioro dzieci) było trudne, zwłaszcza, kiedy poeta nie miał stałych dochodów. Sytuacja ta zmusiła go do starań o podjęcie literackich prac zarobkowych. Próby wystawienia dwu francuskojęzycznych dramatów "Konfederaci barscy" i "Jakub Jasiński, czyli Dwie Polski" zakończyły się niepowodzeniem.
W okresie tym powstało kilkanaście wierszy refleksyjnych (wśród nich tzw. "liryki lozańskie") oraz bajki ("Żona uparta" i "Golono, strzyżono"; obie ogłoszone w 1861 roku).
Z zamierzchłej historii Polski ukończone zostały jedynie pierwsze księgi zatytułowane "Pierwsze wieki historii polskiej" (wyd. 1868 rok).
Adam Mickiewicz od listopada 1839 roku wykładał literaturę łacińską w Akademii w Lozannie. Mimo sukcesów na tym stanowisku, poeta propozycję przyjęcia nowoutworzonej katedry literatur słowiańskich w College de France potraktował jako patriotyczny obowiązek. Działalność poety jako wykładowcy stanowiła przedmiot zainteresowania środowiska paryskiego. Wygłoszony między 22 XII 1840 roku a 28 V 1844 roku cykl wykładów poświęconych historii literatury słowiańskiej (potocznie prelekcje paryskie) był pionierską próbą przedstawienia publiczności francuskiej całościowego ujęcia problematyki kultury słowiańskiej, jej bogactwa i odmienności od kultury zachodniej. Tematyka i filozoficzna zawartość kursów III i IV została zainspirowana przez mesjanistyczną koncepcję A. Towiańskiego, co przyczyniło się w znacznym stopniu do decyzji władz o zawieszeniu wykładów. Adam Mickiewicz spotkał się z Towiańskim w lipcu 1841 roku i to stało się momentem ogromnie ważnym w jego biografii. Poeta był przekonany o słuszności głoszonych przez niego idei. Stał się jednym z najważniejszych głosicieli haseł "Sprawy Bożej" oraz przywódcą Koła towiańczyków w Paryżu po wydaleniu mistrza z Francji. Po rozłamie wiosną 1846 roku poeta założył Koło własne, które prowadził przez 1847 rok, nadając doktrynie Towiańskiego bardziej radykalny charakter polityczny i społeczny.
Adam Mickiewicz w roku 1848 udał się do Rzymu, gdzie usiłował przekonać papieża Piusa IX do swoich idei. Nie mógł pogodzić się z niepowodzeniem misji, podjął się więc stworzenia legionu, którego cele ideowe ogłosił w "Składzie zasad", zawierającym postulaty radykalnych reform demokratycznych w przyszłej Polsce.
Rok później poeta zaangażował się w prace wydawnicze francuskojęzycznego dziennika "La Tribune des Peuples" ("Trybuna Ludów"). Był nie tylko redaktorem, ale też głównym publicystą pisma.
Po paryskiej manifestacji antyrządowej i zawieszeniu "Trybuny Ludów" ukrywał się przed represjami, a 15 X wraz z innymi Polakami musiał wycofać się z redakcji w wyniku interwencji rosyjskiej ambasady.
Po zamachu stanu w 1851 roku Adam Mickiewicz ostatecznie został usunięty z katedry, jego działania natomiast kontrolowane były przez policję. Rok później poeta otrzymał stanowisko bibliotekarza w Bibliotece Arsenału.
Nadzieje polityczne, które poeta wiązał z Napoleonem III, ożyły po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej w 1854 roku. Twórca udał się jesienią 1855 roku do Turcji, aby swym autorytetem wesprzeć akcję formowania legionów polskich do walki z Rosją. Zabiegał o powiększenie formacji Kozaków Otomańskich i ostro przeciwstawił się W. Zamoyskiemu, który pragnął podporządkować wszystkie tworzone jednostki swojemu dowództwu. Nagła śmierć poety wywołała pogłoski, iż został on otruty, przyczyną jego śmierci była najprawdopodobniej cholera.
Adam Mickiewicz to niewątpliwie najwybitniejszy twórca polskiego romantyzmu. Jego twórczość znajdowała się zawsze w centrum zainteresowań filologów i historyków literatury. W badaniach nad twórczością poety zapisali się szczególnie: J. Kallenbach, J. Tretiak, J. Kleiner, W. Borowy, Górski, Płoszewski, a przede wszystkim Pigoń.
