Mieszkał w nim Chopin, a naukowcy złamali kod Enigmy. Niezwykła historia Pałacu Saskiego
Pałac Saski zapisał się w znaczący sposób na kartach historii Polski. Było to ważne miejsce, które często zmieniało swoich właścicieli, aby ostatecznie trafić w ręce wojska. Pałac przez stulecia był jednym z najważniejszych budynków Warszawy. Kto zbudował, a kto zniszczył Pałac Saski i jaka jest historia tego miejsca?
Pałac Saski i jego początki sięgają już drugiej połowy XVII wieku. Pierwotnie na miejscu pałacu stał dwór Tobiasza Morsztyna, jednak w 1661 r. rozpoczęto budowę pałacu dla Jana Andrzeja Morsztyna, który ówcześnie pełnił funkcję podskarbiego wielkiego koronnego.
W ramach budowy powstał piętrowy barokowy pałac z wieżami. Jak na tamte czasy była to budowla bardzo nowoczesna i elegancka, co wynikało z faktu, że Jan Andrzej Morsztyn dużo podróżował do Francji i dzięki temu znał panujące trendy na świecie i dużo obcował ze sztuką nowoczesną.
W 1713 r. pałac kupił panujący król Polski - August II. Pochodził on z dynastii niemieckiej Wettinów. Rozpoczął przebudowę pałacu, która zakończyła się w 1724 r. Następnie pałac odziedziczył jego syn - August III Sas, od którego powstała nazwa Pałac Saski. Kontynuował on przebudowę budynku, a także jego otoczenia. Za jego sprawą powstał między innymi Ogród Saski, a sam pałac stał się rezydencją nawiązującą do europejskiego stylu.
W 1763 r. po śmierci Augusta III Sasa, pałac przestał być uznawany za rezydencję królewską i stracił na znaczeniu. Przez następne lata jego pokoje były wynajmowane, jako biura i mieszkania. Przez pewien czas w Pałacu Saskim mieszkał nawet mały Fryderyk Chopin z rodziną.
W 1837 r. pałac kupiony został przez rosyjskiego kupca Iwana Skwarcowa, który przeprowadził jego kolejną przebudowę. Budowla po remoncie nabrała klasycystycznego stylu.
Wojsko przejęło Pałac Saski w 1864 r. Pozostało już tak, aż do zniszczenia pałacu, ponieważ kolejno wojsko carskie, polskie i niemieckie było właścicielem budynku aż do 1944 r.
W okresie międzywojennym Pałac Saski i jego otoczenie ponownie uległy zmianie. W ramach przebudowy w 1923 r. przed pałacem postawiono pomnik ks. Józefa Poniatowskiego, a w 1925 r. w arkadach pałacu został odsłonięty Grób Nieznanego Żołnierza.
W latach 30 XX. wieku w Pałacu Saskim mieściła się siedziba Biura Szyfrów. Pracowali w nim między innymi Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski.
To właśnie w Pałacu Saskim rozpoczęli oni swoje prace nad złamaniem Enigmy. Grupa, która pracowała nad złamaniem szyfru, była izolowana od innych pracowników, dzięki czemu działania na rzecz tego projektu były całkowicie tajne.
W pomieszczeniach Pałacu Saskiego po raz pierwszy polscy naukowcy złamali kod do niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.
Wraz z początkiem II wojny światowej w 1939 r. rozpoczęła się rekwizycja gmachów publicznych przez okupanta. Pałac Saski został zajęty przez Wehrmacht. Sąsiedni Pałac Brühla został siedzibą władz dystryktu warszawskiego i gubernatora dr Ludwiga Fischera.
Plac Saski miał zmienioną nazwę na Sachsenplatz, a następnie podczas pierwszej rocznicy wybuchu wojny nazwa ta została przekształcona na Adolf-Hitler-Platz. Przy bramach wjazdowych do Pałacu Saskiego, Niemcy wybudowali betonowe bunkry, a wraz z upływem czasu zamieścili tam również zasieki stworzone z drutów kolczastych.
Oprócz tego, niemieccy okupanci zawiesili nad Grobem Nieznanego Żołnierza swoją flagę oraz zasłonili pomnik, który przedstawiał postać ks. Józefa Poniatowskiego.
Pałac Saski stał się dla Niemców ważnym miejscem. Przed samym budynkiem organizowali oni różne parady wojskowe, propagandowe przemówienia czy przemarsze z orkiestrą. Żołnierze niemieccy równie chętnie robili sobie zdjęcia przed Pałacem Saskim, jak i w jego otoczeniu, szczycąc się tym, że należy on teraz do nich.
Po Powstaniu Warszawskim oraz po wypędzeniu mieszkańców Warszawy rozpoczęła się wielka grabież, przeprowadzana przez Niemców. Skradziono wszystko, co miało jakąkolwiek wartość, a następnie pozwolono działać podpalaczom z Brandkommando i Sprengkommando, które miało wysadzać konkretne obiekty w powietrze.
Podczas tych działań zniszczono aż 30 proc. zabudowy miasta. Wśród zniszczonych obiektów znalazł się również Pałac Saski. Niemcy wysadzili go w powietrze w dniach 27-29 grudnia 1944 roku.
Jedynym ocalałym elementem Pałacu Saskiego jest fragment arkad z Grobem Nieznanego Żołnierza, który według niektórych założeń historycznych przetrwał dlatego, że niemiecki żołnierz, który uczestniczył w tych działaniach, zdecydował się, nie wkładać dynamitu w otwory, które wcześniej przygotowano w tej części budowli. Miało to wynikać z jego szacunku dla spoczywającego w grobie bezimiennego żołnierza polskiego.
Pałac Saski nie miał tyle szczęścia co inne gmachy i nie został po wojnie odbudowany. Jednak jego temat powrócił w ostatnim czasie i 7 lipca 2021 r. prezydent Andrzej Duda wniósł do Sejmu projekt ustawy o odbudowie pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz trzech kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie.
Sejm uchwalił tę ustawę 23 lipca 2021 r., a Prezydent RP podpisał ją 15 sierpnia 2021 r. We wrześniu tego roku powołano Radę Odbudowy Pałacu Saskiego.
Czytaj również:
Rozpoczną się pierwsze prace przy odbudowie Pałacu Saskiego
Prezes spółki Pałac Saski: Nie namawialiśmy nikogo do wpłat
Zobacz także:
