Krym i jego burzliwa historia: Rosja wkracza na półwysep

Najstarszymi mieszkańcami Krymu byli Kimeryjczycy i Taurowie. W VII w. p.n.e. wyparli ich irańscy Scytowie. Spisana historia Krymu sięga VII wieku przed naszą erą. To wtedy koloniści z greckiego Miletu zakładają między innymi Pantikapajon, dzisiejszy Kercz.

Kolonia szybko się bogaciła dzięki korzystnemu położeniu nad cieśniną łączącą Morza Azowskie i Czarne. Około 530 r. p.n.e. miasto zaczęło emitować własną, a jednocześnie pierwszą na Krymie monetę, srebrny tetrabol. Rozkwit i czas wielkiego rozwoju kończy się w I wieku p.n.e. Pantikapajon, jak i całe królestwo, popada w zależność od Rzymu.

CZYTAJ TAKŻE: Jak Polacy nie wjechali do Kijowa tramwajem

W III wieku n.e. część Krymu opanowali Goci. W 375 roku na Krym wtargnęli Hunowie, a od IV w. półwysep był obiektem ekspansji Bizancjum. Około V w. powstały miasta Mangup czy Dori, które stały się ośrodkami władztw feudalnych. Od X do XII wieku część Krymu zajmowało ruskie księstwo tmutarakańskie.

Około 1240 roku Krym opanowali Mongołowie, którzy półwysep włączyli w skład Złotej Ordy. Ta rozpadła się w 1427 roku, kiedy Krym przyjął zwierzchnictwo Imperium Osmańskiego i Turcy zajęli południową część półwyspu wraz z Kaffą. Od tego momentu miał tam rezydować turecki urzędnik sprawujący nadzór nad chanem.

W latach 1768 - 1774 wojna pomiędzy Imperium Rosyjskim a Osmańskim doprowadziła do zdobycia przez Rosję południowej Ukrainy, Krymu i północnego Kaukazu. Turcy zmuszeni zostali do zrzeczenia się zwierzchności nad Chanatem Krymskim. Dwa lata później Rosja osadziła na tronie chanatu uległego Şahina Gireja, który żył na dworze w Petersburgu.

Na rozkaz Katarzyny II Şahin pozwolił Rosjanom osiedlać się na półwyspie. Już w marcu 1783 r. feldmarszałek Grigorij Potiomkin i jeden z faworytów Katarzyny II, przekonali cesarzową do aneksji Krymu. Rządy marionetkowego chana nie były trwałe i na półwyspie doszło do licznych buntów Tatarów.

Aneksja Krymu pod pozorem ustabilizowania sytuacji to jedna strona medalu. Rosja pracowała nad utworzeniem portu czarnomorskiego do użytku imperium i stworzeniem portu dla nowej Floty Czarnomorskiej, która sprawdziła się w wojnie z Turcją. W kwietniu 1783 Katarzyna II oficjalnie ogłosiła przyłączenie Krymu do państwa rosyjskiego.

Tatarzy nie opierali się tej decyzji, bo po latach buntów brakowało im środków i woli do dalszej walki. W 1783 r. Imperium Osmańskie podpisało z Rosją umowę uznającą utratę Krymu i innych terytoriów będących w posiadaniu chanatu.

W latach 1854-1855 Krym stał się polem walki między Rosją a mocarstwami sprzymierzonymi w wojnie krymskiej. Kolonizacja rosyjska szła opornie i nie udała się za czasów Katarzyny II, głównie przez surowe warunki życia. Mimo to w XIX wieku na Krymie zaczęli się osiedlać Ukraińcy.

W tym czasie Krym należał do guberni taurydzkiej. Ta pod koniec XIX wieku liczyła 1 447 790 mieszkańców. Ze spisu przeprowadzonego w 1897 roku wynika, że Ukraińcy stanowili 42,2% ludności Krymu. Według deklarowanego języka ojczystego Rosjan było tylko 27,9%.

Po przewrocie bolszewickim w 1917 roku powstała Krymska Republika Ludowa, proklamowana przez Tatarów Krymskich. Tymczasem w Symferopolu w styczniu 1918 władzę przejęli rosyjscy bolszewicy, za słabi jednak, by podporządkować sobie Tatarów. Jednocześnie w listopadzie 1917 roku trzy północne powiaty Krymu przyłączyła do siebie Ukraińska Centralna Rada.

W 1918 protektorat nad Krymską Republiką Ludową sprawowali Niemcy. W październiku armia niemiecka wycofała się z Krymu, a półwysep zajęła antybolszewicka Armia Ochotnicza. W kwietniu 1919 Krym na krótko zajęła Armia Czerwona, proklamując Krymską Socjalistyczną Republikę Radziecką, której komisarzem został Dmitrij Uljanow, brat Lenina.

W czerwcu 1919 Siły Zbrojne Południa Rosji wyparły bolszewików z Krymu. Jednak już w listopadzie 1920 Armia Czerwona rozpoczęła zajmowanie Krymu, z którego uciekło 170 tysięcy osób. W październiku 1921 roku bolszewicy powołali  Krymską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką.

W czasie II wojny światowej półwysep w okresie od 21 września 1941 do 4 lipca 1942 zajęły wojska niemieckie. Jako ostatni po długim oblężeniu zdobyty został Sewastopol. W konsekwencji operacji krymskiej, w maju 1944 roku, półwysep zdobyła Armia Czerwona.

Władze radzieckie pod pretekstem oskarżeń o kolaborowanie z najeźdźcami wysiedliły wszystkich Tatarów krymskich do sowieckich republik Azji Środkowej. W czasie akcji wysiedlono z Krymu około 200 tysięcy Tatarów. Na ich miejsce Moskwa osiedliła tysiące chłopów z radzieckiej Ukrainy i północnych rejonów Rosji.

Krym pozostał rosyjski do roku 1954, kiedy Nikita Chruszczow oddał półwysep Ukrainie. Tłumaczono to prezentem z okazji 300. rocznicy Rady Perejasławskiej, podczas której hetman Bohdan Chmielnicki zawarł z carem Aleksym Michajłowiczem ugodę poddającą Ukrainę Rosji. Z jednej strony miał być to gest przyjaźni i wstęp do potępienia rządów Stalina.

Część historyków uważa, że decyzja Chruszowa miała gospodarczy charakter. Rosja nie dawała sobie rady z zagospodarowaniem Krymu, dlatego pierwszy sekretarz miał zdecydować się na "ukraiński eksperyment". Napłynęli nowi osadnicy z południowej Ukrainy, którzy poprawili sytuację na półwyspie.

CZYTAJ TAKŻE: Bitwa pod Komarowem. Niewykorzystana szansa Polaków?

Rozpad ZSRR przyniósł nowe nadzieje Rosjan z Krymu na powrót do Rosji. W 1991 r. zamieszkująca półwysep większość rosyjska uzyskała od komunistycznych władz zgodę na utworzenie Krymskiej ASRR, obejmującej obszar obwodu krymskiego, z wyjątkiem Sewastopola. Po rozpadzie ZSRR, 5 maja 1992 Rosjanie zamieszkujący półwysep proklamowali powstanie Republiki Krymu.

Ostatecznie nic z tego nie wyszło. Krym zrezygnował z niepodległości, a władze niepodległej Ukrainy zgodziły się na status republiki autonomicznej. Sewastopol został dodatkowym miastem wydzielonym jako siedziba rosyjskiej Floty Czarnomorskiej, mającej stacjonować tu na podstawie umowy między Rosją a Ukrainą.

16 marca 2014 roku odbyło się referendum w sprawie statusu Krymu. Referendum przeprowadzono po wydarzeniach Euromajdanu i podczas aneksji Krymu przez Rosję. Zostało przeprowadzone pod groźbą użycia broni oraz zakazano bezstronnym obserwatorom wstępu na Krym. Nie jest uznawane w skali międzynarodowej przez większość krajów i przez żadną organizację międzynarodową.

Władimir Putin przekonywał, że "Krym to ziemia rdzennie rosyjska, a Sewastopol to rosyjskie miasto". Historia pokazuje jednak, że władza carów, "białych" i bolszewików trwały jedynie przez około dwieście lat. Tłumaczenia Putina nie mają więc nic wspólnego z historią i są tylko elementem jego nowej polityki historycznej.

Według analityków Rosja od zaanektowania Krymu przymusowo zmienia skład etniczny tego okupowanego przez siebie terytorium. To na mocy art. 49 Konwencji Genewskiej z 1949 roku jest kwalifikowane jako zbrodnia wojenna.