Wiosenne święta

Obchody Dnia Kobiet wprowadzono w Polsce po II wojnie, gdyż pasowały do socjalistycznej propagandy. W zakładach pracy były życzenia i prezenty - rajstopy czy mydełko i, obowiązkowo, goździk albo tulipan. W szkołach organizowano akademie i grupowo wręczano podarki dziewczynkom i nauczycielkom. Gorliwie celebrowane w PRL święto, zniosła definitywnie w 1993 roku premier Hanna Suchocka. Dziś 8 marca świętują najchętniej przedszkolaki, rysując dla swoich wychowawczyń i mam piękne laurki.

Mimo zakorzenionego w świadomości Polaków przekonania, że Dzień Kobiet wymyślili komuniści, początki święta wywodzą się z ruchów robotniczych i sięgają roku 1857, kiedy to kobiety zatrudnione w nowojorskiej przędzalni bawełny zorganizowały strajk, domagając się skrócenia dnia pracy oraz takiego samego wynagrodzenia jak mężczyźni. Pół wieku później, 28 lutego 1909 r. odbyły się w Stanach Zjednoczonych pierwsze obchody Narodowego Dnia Kobiet, mające w założeniu upamiętniać bezimienne ofiary walki o równe traktowanie kobiet, poszanowanie ich praw, wolności i godności osobistej.

100 lat walki

W 1910 roku II Międzynarodowy Kongres Kobiet - Socjalistek w Kopenhadze ustanowił obchodzony na całym świecie Dzień Kobiet, który służyć miał budowaniu społecznego wsparcia dla powszechnych praw wyborczych dla kobiet. Nie określono jednak stałej daty dla święta. 19 marca 1911 roku po raz pierwszy Międzynarodowy Dzień Kobiet obchodzono w Austrii, Danii, Niemczech i Szwajcarii. Sufrażystki domagały się prawa kobiet do głosowania i obejmowania stanowisk publicznych, praw kobiet do pracy oraz zaprzestania dyskryminacji. 25 marca tego samego roku 140 pracujących kobiet, głównie imigrantek z Włoch i Żydówek, zginęło w wyniku pożaru w pożarze fabryki Triangle Shirtwaist w Nowym Jorku.

Szczególnie dramatyczny przebieg miał Dzień Kobiet w rosyjskim Piotrogrodzie (Sankt Petersburg) w 1917 r. Krwawo stłumiona demonstracja pracownic przemysłu tekstylnego przerodziła się w rozruchy, na skutek których car Mikołaj II zmuszony został do abdykacji. Powołany następnie Rząd Tymczasowy przyznał kobietom prawa wyborcze. Wydarzenia te - nazwane później Rewolucją Lutową - zaczęły się, według obowiązującego wówczas w Rosji kalendarza juliańskiego, 23 lutego. Według kalendarza gregoriańskiego natomiast był to dzień 8 marca. Na pamiątkę tych właśnie wydarzeń od 1918 r. Międzynarodowy Dzień Kobiet obchodzony jest w tym dniu. Zaraz po rewolucji bolszewickiej, obchody Dnia Kobiet w Rosji zostały przez Lenina ogłoszone świętem państwowym. A w roku 1965, 8 marca ustanowiony został dniem wolnym od pracy.

W przeciwieństwie do ZSRR i krajów socjalistycznych, w Europie zachodniej obchody stawały się coraz mniej huczne, aż Dzień Kobiet został zapomniany. Przypomniały sobie o nim dopiero feministki, w latach sześćdziesiątych. Ostateczny kształt temu szczególnemu świętu nadała rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, które w 1977 wezwało wszystkie państwa na świecie do organizowania dorocznych obchodów Dnia Praw Kobiet i Pokoju na Świecie, zaznaczając, że wybór daty obchodów powinien być zgodny z narodową tradycją i obyczajem. Zgromadzenie zaapelowało również o to, aby państwa przyczyniły się do stworzenia warunków dla eliminacji dyskryminacji kobiet oraz ich pełnego i równoprawnego uczestnictwa w rozwoju społecznym.

Obecnie Dzień Kobiet jest oficjalnym świętem w wielu krajach. Mężczyźni wręczają wtedy znajomym kobietom kwiaty i drobne podarunki. Warto przypomnieć w ten dzień zasługi naszych prababek, bez których trudno sobie wyobrazić życie współczesnych kobiet. Zwłaszcza, że równouprawnienie kobiet i mężczyzn na świecie pozostaje wciąż aktualnym postulatem, a do jego pełnej realizacji jeszcze wiele brakuje. Każda okazja, by zwrócić uwagę społeczną na ten problem, zdaje się być dość dobra.

Przykładne żony - czarownice

Początki tradycji, która ustanawia specjalny dzień w roku dla oddania czci kobiecie, datuje się już na okres starożytnego Rzymu. Istniał w owej kulturze Dzień Kobiet, kiedy to zarówno kobiety urodzone jako wolne, jak i niewolnice, otrzymywały od swoich mężów prezenty będące dowodami miłości. Przyodziane w najlepsze ubrania, z aromatycznymi wieńcami na głowach, przybywały Rzymianki do świątyni bogini Westy - strażniczki ogniska domowego.

Za swoisty wyraz respektu dla kobiecej natury, a zwłaszcza jej nieodkrytej strony, można też uznać średniowieczne legendy o sabatach czarownic, kojarzonych z łysymi górami. Czarownice, które były ponoć zwykłymi kobietami, miały w nocy usypiać swoich mężów specjalnymi czarami i przez komin wylatywać na miotle, by spotkać się w większym gronie z diabłami, od których uczyły się czarodziejskiego fachu. Spotkania takie przeradzały się podobno w prawdziwe orgie. Na górach paliły się ogniska, w kociołkach warzyły trucizny, tańczono w takt demonicznej muzyki oraz pito diabelskie napoje z ludzkich czaszek. Nad ranem czarownice opuszczały szczyt góry, by wrócić do odgrywania ról przykładnych żon czy matek.

"Sabat czarownic" w polskiej tradycji to nic innego jak zniekształcony pogański obyczaj Sobótki (nocy Kupały), odbywający się w nocy z 23 na 24 czerwca. Najważniejszym punktem obchodów były ogniska, tańce i "swawole" odbywające się w trakcie obrzędów. Dla księży z pobliskich parafii były to grzeszne zabawy. Nic więc dziwnego, że próbowali je przedstawiać jako sabaty czarownic. Nasi przodkowie bali się "kobiet wiedzących" - wiedźm, zajmujących się praktykami magicznymi, gdyż wierzyli, że mogły one rzucać urok na ludzi i zwierzęta. Łatwo więc było zaadaptować te postacie do światopoglądu chrześcijańskiego jako wysłanniczki diabła. Niesłychane jest, że przez ponad 500 lat po formalnym przyjęciu chrześcijaństwa lud nadal odprawiał stare obrzędy.

Inne rozwiązłe święta

Polska tradycja świąt pogańskich splata się z europejską. Jednym z najważniejszych świąt w kalendarzu celtyckim było przypadające na 1 maja Beltane. W starożytnym Rzymie ludzie czcili nadejście wiosny podczas Floraliów, które przypadały na pierwszy dzień maja. Podczas tych obchodów śpiewano i tańczono w powodzi kwiatów. Specjalne powody do radości miały rzymskie prostytutki, uważające Florę za swoją patronkę. Na podbitych przez siebie terenach Rzymianie upowszechniali własne zwyczaje. Jakie było ich zdziwienie, gdy po zajęciu ziem celtyckich okazało się, że pierwszego maja tamtejsze ludy już obchodzą swoje święto. Poprzedniego wieczora gaszono wszystkie ognie, a o wschodzie słońca na wzgórzach i pod świętymi drzewami rozpalano ogniska, by uczcić przyjście ciepłych dni i odradzanie się życia. Wkrótce Floralia i Beltane splotły się w jedno święto - Pierwszy Maja. Część ludów germańskich miała swój odpowiednik święta Beltane - Noc Walpurgii. Palono wtedy ogniska, by odpędzić czarownice i złe duchy.

W średniowieczu angielscy mężczyźni i kobiety spędzali noc wigilii pierwszego maja "zbierając kwiaty" w pobliskich lasach, by o świcie powitać miesiąc maj. Jak donoszą średniowieczne księgi, powszechnie oddawano się wtedy rozwiązłości. W środku wioski strojono maik, wokół którego urządzano całodzienne tańce i zabawy. Na czas święta ludzie wybierali królową, a często także króla. Tradycja ta przyjęła się również w innych częściach Europy. Zaskakujące jest, jak uniwersalne było zamiłowanie średniowiecznych ludzi do "rozpusty". Podobnie bowiem jak w Polsce, religie chrześcijańskie w Europie nie miały wielkiego wpływu na obchody tych "rozpustnych pogańskich praktyk świąt pierwszomajowych".

Tymczasem w wielu częściach świata w pierwszy dzień maja albo w pierwszy poniedziałek po tej dacie obchodzi się dziś Święto Pracy. Najprawdopodobniej wybrano tę datę nie bez przyczyny, gdyż 1 maja zawsze miał charakter święta ludowego.

We Francji pierwszy maja jest jednocześnie Świętem Konwalii, które zgodnie z celtycką tradycją symbolizują szczęście. Ofiarowywanie sobie konwalii na 1 maja to tradycja, której hołdowali robotnicy już w latach 30., spotykając się nad Marną i popijając szampana. Przyznać trzeba, że jest to majowe święto w zupełnie innym stylu niż Święto Pracy w pochodzie.

Ku czci macierzyństwa

Na okres wiosenny przypada także Dzień Matki. Święto to posiada bardzo głęboką tradycję, sięgającą jeszcze starożytnych Greków (wiosenne święto Matki Natury - Rei) i Rzymian (święto bogini Cybele), kiedy kultem otaczano matki-boginie, symbole płodności i urodzaju.

W siedemnastowiecznej Anglii święto obchodzono jako "Niedzielę u matki". Dorośli pracujący, głównie służba, dostawali wówczas dzień wolnego, aby mogli odwiedzić rodzinne domy. Dzieci składały mamom podarunki, głównie kwiaty i słodycze, w zamian za otrzymane błogosławieństwo. Święto przetrwało do XIX w., aby powrócić po zakończeniu II wojny światowej.

Odrębna jest jego tradycja w Stanach Zjednoczonych. W 1858 roku nauczycielka Anna Reeves Jarvis ogłosiła Dni Matczynej Pracy, które miały na celu dbałość o poprawę warunków sanitarnych w miastach amerykańskich. Od 1872 święto o podobnym wydźwięku, Dzień Matek dla Pokoju, promowała aktywistka Julia Ward Howe. Miał on być obchodzony ku czci kobiecości i macierzyństwa oraz jako dzień zadumy nad pokojem na świecie. Dopiero córce Anny Reeves Jarvis, udało się dzięki intensywnej kampanii wśród polityków i biznesmenów zakończyć dzieło matki. W 1914 r. prezydent Woodrow Wilson podpisał rezolucję Kongresu, ustanawiając dzień 11 maja (dzień śmierci matki Anny Jarvis) Dniem Matki, a jednocześnie świętem narodowym w Stanach Zjednoczonych.

W Polsce Dzień Matki obchodzono po raz pierwszy w 1923 roku w Krakowie. Współcześnie obchodzony jest w wielu krajach, w różnych terminach. W 40 krajach świata (między innymi w Australii, Meksyku, Danii, Finlandii, Włoszech, Turcji, Rosji, Chinach, Tajlandii) święto to jest obchodzone w drugą niedzielę maja, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych. Dzień Matki w Wielkiej Brytanii nazywa się zgodnie z tradycją "Mothering Sunday". W Hiszpanii obchodzony jest 8 Grudnia, w dniu Święta Matki Boskiej. We Francji to ostania niedziela maja. Jest to święto o wymiarze uniwersalnym, którego znaczenia nie trzeba wyjaśniać.

Baby shower

Ze świętem matki wiążą się także rytuały związane z oddawaniem czci kobiecie w okresie ciąży, przed zmianą jej pozycji społecznej. Praktykuje się je na wielu kontynentach, niezależnie od lokalnych wierzeń i tradycji.

Tradycja Baby Shower pojawiła się około roku 1900 w Stanach Zjednoczonych. Kobiety blisko związane z przyszłą mamą obdarowywały ją prezentami, świętując zbliżające się narodziny dziecka. Wraz z nastaniem okresu baby boom, święto zyskało w Stanach Zjednoczonych bardzo dużą popularność, która trwa do dziś i przenosi się na kontynent europejski.

Szczególnie ciekawe obrzędy na cześć przyszłych mam praktykuje się na Bliskim Wschodzie i w Azji. W Iranie rodzice przyszłej mamy przygotowują wyprawkę w siódmym miesiącu ciąży, w ilości po siedem: siedem pieluszek, siedem butelek do karmienia, itd. W Indiach, podczas uroczystości Valaikappu, kobieta zakłada czerwone i zielone bransoletki, które zdejmuje dopiero po porodzie. W Indonezji oblewa się przyszłą mamę siedem razy wodą perfumowaną różą, jaśminem i magnolią.

W Czarnej Afryce istnieją 4 różne obrzędy dotyczące kobiety w ciąży. Odprawiane są przez uzdrowicieli, by uchronić kobietę przed poronieniem, przedwczesnym porodem, śmiercią noworodka i aby zapewnić jej bezpieczeństwo w czasie porodu.

Na podstawie:

Marek Brzeziński, "Bukiet majowych konwalii", http://www.rfi.fr

Daniel Sukniewicz, "Spędź noc świętojańską na świętej górze", http://www.polishgeographic.pl

Piotr Pajączkowski, "Różne oblicza Pierwszomajowego Święta", http://www.nzzk.nw.pl

Bartłomiej Kozłowski, "Międzynarodowy Dzień Kobiet obchodzony po raz pierwszy w dniu 8 marca", http://wiadomosci.polska.pl