Transport przyszłości, nowe rozdanie

Parlament Europejski jest współustawodawcą w zakresie polityki transportowej. Jej kierunek nadają posłowie do Parlamentu Europejskiego, wśród których jest 53 przedstawicieli Polski. To oni uchwalają rezolucje oraz sprawozdania. Mogą również wychodzi z własnymi inicjatywami ustawodawczymi, by jak najlepiej zadbać o potrzeby reprezentowanych obywateli. Kraje członkowskie UE mogą liczyć na finansowe wsparcie, czego przykładem jest instrument finansowy CEF, czyli "Łącząc Europę", oraz Fundusz Spójności, którego ramy prawne PE współtworzy wraz z Radą UE, a budżet ustala się w ramach ogólnego MFF.

Jednym z głównych kierunków rozwoju Unii Europejskiej jest rozbudowa sieci transportowej TEN-T (Trans-European Transport Network). Jej sercem są linie kolejowe. W związku tym, że Unia Europejska zobowiązała się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku (co zapisano w Europejskim Prawie Klimatycznym) transport kolejowy jest najbardziej ekologicznym rozwiązaniem. Według danych z rocznika statystycznego Komisji Europejskiej udział kolei w emisji gazów cieplarnianych w transporcie w krajach Unii Europejskiej stanowi zaledwie 0,38%. W Polsce jest to 0,43%. Modernizacja linii kolejowych oraz elektryfikacja taboru mogą jeszcze poprawić ten wynik. Temat niskoemisyjności pojawiał się jednak już wcześniej. W rezolucji w sprawie europejskiej strategii na rzecz mobilności niskoemisyjnej przyjętej w grudniu 2017 r. Parlament podkreślił potrzebę większego wkładu sektora transportu w realizację celów klimatycznych.

Na sieć transportową składają się także: śródlądowe drogi wodne, szlaki żeglugi morskiej bliskiego zasięgu. Ponadto w ramach TENT-T zmodernizowane bądź zbudowane zostaną drogi, porty morskie i śródlądowe, a także lotniska i terminale. Jednym z założeń jest zapewnienie ludziom wydajnej i niezawodnej infrastruktury transportowej, niezależnie od miejsca w Unii Europejskiej, w którym się znajdują.

Cała sieć transportowa ma strukturę trzywarstwową: sieć bazowa, rozszerzona sieć bazowa i sieć kompleksowa.

Pierwsza z wyżej wskazanych sieci obejmuje najważniejsze połączenia między głównymi miastami i węzłami komunikacyjnymi. W rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 9 maja 2023 r. w sprawie nowych unijnych ram mobilności miejskiejzwrócono uwagę, że 93% pasażerów kolei podróżuje liniami regionalnym.

Zgodnie z założeniami sieć ta powinna zostać ukończona do 2030 roku. W planach jest stworzenie nowej infrastruktury oraz modernizacja i odtworzenie już istniejącej.

Pięć lat później sfinalizowana ma zostać rozszerzona sieć bazowa (2040 rok). Najważniejszym i jednocześnie ostatnim krokiem jest sieć kompleksowa, czyli połącznie wszystkich regionów UE z siecią bazową, co planuje się do 2050 roku.

Do 2040 roku linie pasażerskie w ramach sieci bazowej (połączenia między głównymi miastami i węzłami komunikacyjnymi) muszą zostać odpowiednio dostoswane, by umożliwić pociągom pasażerskim poruszanie się z prędkością 160 km/h.

TEN-T to również innowacyjne rozwiązania. Stopniowo wycofywane będą krajowe systemy zarządzania ruchem kolejowym. Zastąpi je nowoczesny Europejski System Zarządzania Ruchem Kolejowym (ERTMS). Rozwiązanie to ma zwiększyć bezpieczeństwo, efektywność i zapewnić transgraniczną interoperacyjność. Wprowadzanie ERTMS w Polsce planowane jest do ukończenia na kluczowych liniach kolejowych do 2030 roku, a na sieci kompleksowej TEN-T do 2050 roku.

Parlament Europejski sprawuje kontrolę nad realizacją TEN-T po to, by nie był to jedynie gigantyczny i kosztowny projekt infrastrukturalny, a inwestycja, która odpowie na realne potrzeby, korzystnie wpłynie na życie obywateli i usprawni je. W tym celu europarlamentarzyści wywierają nacisk na Komisję Europejską.

Pokrycie kosztów inwestycji transportowych w ramach TEN-T, walka z wykluczeniem komunikacyjnym, tworzenie wspólnych inwestycji międzypaństwowych jest możliwe m.in. dzięki instrumentowi finansowemu CEF "Łącząc Europę". Ciało to zastąpiło Fundusz TEN-T.

W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2021 roku wskazano, że instrument CEF (Connecting Europe Facility) ma pomóc w przyspieszeniu realizacji inwestycji w dziedzinie sieci transeuropejskich oraz pozyskania funduszy na ten cel - zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. W planach są modernizacje istniejących szlaków, budowa nowych połączeń oraz wdrażanie systemu ERTMS (Europejski System Zarządzania Ruchem Kolejowym). CEF ma pomóc w osiągnięciu większej synergii i komplementarności między sektorami transportu, energii i technologii cyfrowych. Jednym z założeń instrumentu jest pomoc w usprawnieniu połączeń z miejscami zagrożonymi wykluczeniem oraz tworzenie wspólnych inwestycji między państwami.

3 lipca 2025 roku Komisja Europejska wskazała 94 projekty transportowe, które otrzymają dotacje UE w wysokości prawie 2,8 mld euro. Pieniądze zostaną wydane na modernizację lub budowę linii kolejowych, śródlądowych dróg wodnych i szlaków morskich w ramach TEN-T.

Europejska wspólnota stawia na transport kolejowy, który otrzyma 77 proc. środków z puli. Oprócz projektu Rail Baltica, który ma połączyć Polskę z krajami bałtyckimi (projekt ma być częściowo gotowy w 2028 roku, a dwa lata później oddany w całości), zmodernizowane zostaną linie w Grecji i na Słowacji. Budowa tras kolejowych dla kolei szybkich prędkości zaplanowana jest w Polsce i Czechach.

Strategia Unii Europejskiej zakłada, że ruch kolei dużych prędkości zostanie potrojony do 2050 roku. Podwojenie ma natomiast nastąpić do 2030 roku. W planach jest również zwiększenie transportu kolejowego cargo.

Dzięki CEF w 11 państwach członkowskich (m.in. Niemcy, Austria, Włochy) prowadzone będą prace nad wdrożeniem Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym (ERTMS).

Obecna sytuacja geopolityczna w Europie wymusza kontynuację działań mających na celu rozwój sieci transportowej między krajami UE a Ukrainą czy Mołdawią. Bruksela nadal będzie rozwijać tzw. Szlaki Solidarności UE-Ukraina, realizując modernizację szlaków kolejowych i kolejowych przejść granicznych między Słowacją a Ukrainą oraz Rumunią i Mołdawią. Unijne wsparcie pomoże stronie ukraińskiej wprowadzić standardowy rozstaw szyn, dzięki czemu transgraniczny ruch kolejowy będzie przebiegał sprawniej, a handel regionalny rozwinie się.

Polsce w ramach CEF przyznano ponad 452 mln euro na sfinansowanie projektów związanych z transportem (4 projekty z puli kohezyjnej oraz jeden wielostronny projekt z puli ogólnej). W porównaniu do innych państw członkowskich to pomysły z naszego kraju otrzymały łącznie najwięcej środków. Na temat konkurencyjności, wydajności i trwałości transportu publicznego debatowano w Parlamencie Europejskim 17 czerwca 2025 roku.

Polska dostanie zatem środki na realizację dwóch projektów kolejowych. Pierwszy z nich obejmuje prace na linii kolejowej E75, na odcinku Knyszyn-Ostrowiec. Realizacją przedsięwzięcia zajmuje się PKP Polskie Linie Kolejowe. To inwestycja w ramach Rail Baltica.

Za drugi projekt odpowiedzialny jest Centralny Port Komunikacyjny Sp. z o.o. Polega on na opracowaniu dokumentacji projektowej dla odcinka linii kolejowej biegnącej z Katowic do granicy państwa.

Dofinansowanie z CEF zostanie również przeznaczone na realizację w nadchodzących latach projektu z sektora morskiego, jakim jest poszerzenie odcinka toru wodnego na podejściu do portu morskiego w Świnoujściu.

Pieniądze pomogą również spółce PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. wdrożeniu systemu ERTMS-ETCS. Prace obejmują pierwszy poziom systemu odpowiedzialny za nadzór ruchu.

Środki z puli ogólnej zostaną przeznaczone na wielostronny projekt z obszaru inteligentnych i interoperacyjnych rozwiązań dla transportu. Polskim beneficjentem będzie Polska Agencja Żeglugi Powietrznej.

Rozwój transportu kolejowego jest szczególnie ważny dla polskich posłów do Parlamentu Europejskiego. Wszystko przez fakt, że odgrywa istotna rolę w przemyśle środków transportu, w szczególności jeśli chodzi o produkcję lokomotyw, wagonów i zespołów trakcyjnych (np. firmy PESA, Newag, Stadler). Wspomniano o tym 17 czerwca 2025 roku podczas debaty "Unijne warunki ramowe dotyczące konkurencyjnych, wydajnych i trwałych usług transportu publicznego na wszystkich poziomach" w Parlamencie Europejskim.

Mówiąc o transporcie nie sposób nie wspomnieć o transporcie wodnym, którego strategiczne znaczenie dla integralności dostaw i konkurencyjności unijnych portów wskazano m.in. w rezolucji w Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 14 września 2021 r. ku dostosowanej do przyszłych wyzwań żegludze śródlądowej w Europie. Instrument "Łącząc Europę" wesprze również inwestycje w tej dziedzinie. Najważniejsze przedsięwzięcie dotyczące żeglugi śródlądowej, na jakie zostaną przeznaczone środki, to modernizacja infrastruktury wzdłuż rzeki Ren we Francji. Celem jest zwiększenie przepustowości i efektywności. Pomoże w tym modernizacja portów rzecznych. W Belgii natomiast kontynuowany będzie proces digitalizacji transportu wodnego. W rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 9 maja 2023 r. w sprawie nowych unijnych ram mobilności miejskiej wezwano państwa członkowskie do ukończenia dróg wodnych w ramach sieci transportowej TEN-T do 2030 roku.

Biorąc pod uwagę transport morski, CEF przeznaczy środki na wdrożenie cyfrowych systemów zarządzania ruchem, co ma poprawić bezpieczeństwo i wydajność żeglugi morskiej bliskiego zasięgu. Nowe rozwiązania zmniejszą również zatory.

Przy okazji modernizacji Unia Europejska nie zapomina o ochronie środowiska. Zmiany w portach w Irlandii, Chorwacji, Polsce oraz na Cyprze pomogą zmniejszyć wpływ transportu morskiego i śródlądowego na środowisko. W planach jest zapewnienie dostępu do energii elektrycznej z lądu, co pozwoli ograniczyć emisje pochodzące ze statków cumujących w porcie.

W nadchodzących latach kluczowym elementem inwestycji drogowych będzie przystosowanie infrastruktury do pojazdów nisko- i zeroemisyjnych. Obejmuje to m.in. rozbudowę sieci ładowania samochodów elektrycznych pojazdów wodorowych.

Projekty wybrane przez instrument finansowy CEF "Łącząc Europę" dotyczą również bezpieczeństwa i usprawnienia ruchu kołowego. W planach jest wspieranie i rozwijanie kooperacyjnych inteligentnych systemów transportowych (C-ITS). Rozwiązanie to pozwoli m.in. ostrzegać kierowców o zbliżających się pojazdach uprzywilejowanych, niebezpiecznych warunkach atmosferycznych czy też korkach.

Podjęte zostaną działania, by zapewnić "współdziałanie" transportu samochodowego z komunikacją zbiorową. Dzięki środkom europejskim zbudowane lub gruntowanie zmodernizowane zostaną multimodalne węzły pasażerskie w takich miastach jak Leuven (Belgia), Nicea i Marsylia (Francja) czy też Bolzano (Włochy). Poruszanie się po miastach ma być łatwiejsze dzięki możliwości płynnego przejścia z samochodu do innych środków transportu.

Ponadto w 10 państwach członkowskich (m.in. Niemcy, Francja, Włochy i Rumunia) zbudowane lub wyremontowane zostaną bezpieczne, strzeżone parkingi.

UE promuje także inwestycje w tzw. last mile delivery, czyli na ostatnim etapie dostawy do odbiorcy - logistykę pozwalającą ograniczyć ruch pojazdów ciężarowych w centrach miast.

Biorąc pod uwagę ochronę środowiska i dążenie do ograniczenia emisji CO2 do atmosfery Parlament Europejski przyjął też rezolucję dotyczącą unijnej strategii transportu rowerowego w lutym 2023 r. Zaproponowano w niej, by propagować jazdę na rowerze w ramach zielonej transformacji. Pomóc ma w tym wydzielenie nowych ścieżek rowerowych, zwiększenie liczby miejsc parkingowych dla rowerów. W rezolucji wskazano też potrzebę obniżenia podatku VAT na dostawę, naprawę i najem rowerów, a także rowerów elektrycznych.

Lata 2027-2034 to przede wszystkim kontynuacja rozpoczętych działań. Szczególny nacisk ma zostać położony na rozwój kolei dużych prędkości, zwiększenie przepustowości linii oraz interoperacyjność. Kluczowe znaczenie dla usprawnienia łańcuchów dostaw ma także z rozwój terminali intermodalnych oraz połączeń kolejowych z portami morskimi. Nadchodzące lata to również kontynuacja wysiłków mających na celu ograniczenie emisji szkodliwych substancji w dużych miastach. O to, by głos Polski w dziedzinie transportu był słyszalny w Europie, a także o pozyskanie środków na realizację ważnych projektów od lat starają się polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego, niezależnie od reprezentowanych barw politycznych. Efektem tych wieloletnich starań jest już m.in. objęcie Polski instrumentem CEF, czyli "Łącząc Europę", co z pewnością można nazwać sukcesem.