JOW-y w USA: polaryzacja i wzrost radykalizmu wśród kandydatów

Zarówno na poziomie federalnym, jak i stanowym, w większości wyborów w USA obowiązuje jednomandatowa ordynacja większościowa, czyli każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat, i wygrywa kandydat z największą liczbą głosów. Tylko w czterech z 50 stanów (Arizona, New Jersey, Południowa Dakota i Washington) stosuje się wielomandatowe okręgi wyborcze przy wyborze stanowych parlamentarzystów. 

Jeśli chodzi o Kongres USA, to zgodnie z ustawą z 1967 roku, wszyscy kongresmeni Izby Reprezentantów muszą być wybierani z geograficznie wydzielonych okręgów, i muszą to być okręgi jednomandatowe. Liczba okręgów, na które podzielone są poszczególne stany, uzależniona jest od liczby uprawnionych do głosowania. W Senacie, niezależnie od liczy mieszańców każdy stan reprezentowany jest przez dwóch senatorów wybranych w okręgu wyborczym, którym jest cały stan.  

Scena polityczna w USA stanowi potwierdzenie opinii tych politologów, którzy utrzymują, że systemy jednomandatowych okręgów wyborczych z ordynacją większościową w naturalny sposób sprzyjają układowi dwupartyjnemu. W USA liczą się praktycznie tylko dwie partie: Demokratyczna i Republikańska. To z nich pochodzą obecnie wszyscy za wyjątkiem dwóch członków liczącego 535 osób Kongresu USA, a także 99 proc. stanowych parlamentarzystów w kraju, 49 z 50 gubernatorów oraz każdy prezydent USA od ponad półtora wieku - argumentował politolog z uniwersytetu Maryland, prof. Thomas Schaller w analizie poświęconej temu tematowi.

W ostatnich latach największym problemem sceny politycznej USA nie jest sama dwubiegunowość, ale fakt, że polaryzacja, zwłaszcza w Izbie Reprezentantów, osiągnęła wyjątkowy poziom, uniemożliwiając obu partiom zawieranie kompromisów w wielu podstawowych dla państwa sprawach, jak np. budżet. Jak potwierdzają kongresowe statystyki, parlamentarzyści przyjmują coraz mniej aktów legislacyjnych, a poważne reformy (systemu imigracji, podatków czy programów socjalnych) od lat są odkładane z powodu braku porozumienia. 

Nie ma wątpliwości, że do tego impasu przyczyniła się radykalizacja deputowanych w ramach partii, czego najlepszym przykładem są ultrakonserwatyści związani z ruchem Partii Herbacianej (Tea Party), której sprzyja amerykański system wyborczy, a zwłaszcza prawybory, które są częścią procedury wyborczej w USA i ogromne pieniądze zaangażowane w politykę.  

- System jednomandatowy w USA kładzie bardzo duży nacisk na indywidualnych, przedsiębiorczych kandydatów. A ponieważ tylko jedna osoba jest wybrana z okręgu i zwycięzca bierze wszystko, to wzmacnia to radykalnych kandydatów - powiedział  ekspert z Brookings Institution Jonathan Rauch, autor książki "Political realism". 

Zwolennicy wprowadzenia w USA wielomandatowych okręgów argumentują, że uczyni to amerykańską politykę mniej radykalną, gdyż łatwiej byłoby wprowadzić do Kongresu umiarkowanych polityków, którzy są chętni do zawiązywania koalicji i szukania kompromisów. Ale zdaniem Raucha trudno przesądzić, czy tak, by się stało. Jego zdaniem od samej ordynacji wyborczej ważniejsze jest bowiem to, czyje nazwisko trafia na kartę do głosowania.  

Tymczasem w USA praktycznie każdy, kto chce i ma pieniądze na kampanię, może wystartować. Nie potrzebuje zgody establishmentu partii, nawet jeśli oznacza to, że w prawyborach zmierzy się ze wspieranym przez ten establishment politykiem, od lat reprezentującym partię w danym okręgu. - Musisz tylko zdecydować, z której partii chcesz startować. Jeśli powiesz, że jesteś republikaninem lub demokratą, to parta nie może ci zabronić wystartować i możesz znaleźć się na karcie do głosowania - powiedział Rauch.  - W większości innych zaawansowanych demokracjach to byłoby nie do pomyślenia, by outsiderzy stanęli przeciwko tym, którzy już są w parlamencie - dodał.  

Tak do Kongresu USA trafiło wielu radykalnych przedstawicieli Partii Herbacianej. Jeśli bowiem startowali w tzw. czerwonych okręgach republikańskich, czyli takich, gdzie większość mieszkańców stanowią konserwatyści, to mogli pokonać nawet bardzo wykwalifikowanych kandydatów Partii Demokratycznej.  

W większości europejskich krajów, także tych, gdzie obowiązują jednomandatowe okręgi, to partie wybierają kandydatów, a następnie mają nad nimi pewną kontrolę i mogą np. karać tych, którzy po wyborach okazali się zbyt ekstremalni. - W USA takich narzędzi nie mamy. Jeśli Republikanie w Izbie nie współpracują z Johnem Boehnerem (przewodniczącym i liderem większości republikańskiej), to on nie może nic przeciwko nim zrobić. Mogą ponownie ubiegać się o reelekcję i wygrać w kolejnych wyborach - powiedział Rauch.  

Dodatkowo pozycję takich "outsiderskich kandydatów" umacnia amerykański system konstytucyjny, który praktycznie nie ogranicza dostępu do zewnętrznego finansowania. Są w jeszcze mniejszym stopniu uzależnieni od establishmentu partii, a bardziej od grup interesu, które finansują ich kampanie wyborcze. - Rezultat jest taki, że jak już są wybrani, to znacznie trudniej narzucić im dyscyplinę partyjną i zmusić do kompromisów, bo bardziej przejmują się tym, czy postępują zgodnie z interesami, tych którzy zapłacili za kampanię niż być dobrymi żołnierzami partyjnymi - wyjaśnił Rauch.  

Ekspert zastrzegł, że nie zna polskiej sytuacji, ale nie wykluczył, że jeśli Polska wprowadziłaby jednomandatowe okręgi wyborcze oraz umożliwiła pozabudżetowe finansowanie kandydatom, to może rozpocząć się proces, który - tak jak w USA - doprowadził do osłabienia partii politycznych i wzrostu roli zewnętrznych grup interesu i indywidualnych kandydatów.  

- Może dla Polski to byłaby pozytywna zmiana? Ale w USA też początkowo myśleliśmy, że różne zmiany uczynią politykę bardziej reprezentacyjną, a to nie zadziałało w ten sposób. Z czasem partie stały się coraz słabsze, a grupy interesu coraz silniejsze i wpływowe i coraz trudniej jest organizować politykę i realizować różne zadania - powiedział.

- Może w Polsce partie rzeczywiście są za silne. Ale trzeba być ostrożnym. Jeśli zabierzesz władzę partiom, to może kończyć się dużym chaosem. Tak jak w USA - dodał ekspert.