Wybory 2023. Jak zostać mężem zaufania? W tym roku po raz pierwszy otrzymają wynagrodzenie
Przejrzyste i uczciwe wybory to fundament demokracji. W Polsce tych wartości broni kilka różnych mechanizmów, m.in. instytucja męża zaufania. W tym roku po raz pierwszy za swoją pracę mężowie zaufania otrzymają wynagrodzenie. Jak zostać mężem zaufania? Kto wyznacza osoby pełniące tę funkcję? Co trzeba zrobić, żeby otrzymać zapłatę za czuwanie nad przebiegiem wyborów?
Wybory 2023. Kim jest mąż zaufania?
Mąż zaufania to osoba, która czuwa nad prawidłowym przebiegiem wyborów. Jego zadaniem jest obserwacja procesu głosowania, a także pracy członków obwodowej komisji wyborczej. Najważniejszym momentem z punktu widzenia tej funkcji jest zamknięcie lokalu wyborczego po głosowaniu i obserwowanie ustalania wyników.
Zgodnie z prawem mężowie zaufania mogą obserwować pracę komisji wyborczych na każdym szczeblu, aż do krajowego. Instytucja mężów zaufania (a także obserwatorów społecznych) to część mechanizmów, które mają zapewniać maksymalną przejrzystość procesu wyborczego.
Wybory parlamentarne. Jakie uprawnienia ma mąż zaufania?
Mężowie zaufania mogą być obecni przy czynnościach komisji, do których zostaną wyznaczeni.
Jako że ich rolą jest obserwacja i czuwanie nad prawidłowym przebiegiem procesu wyborczego, mężowie zaufania mają prawo przyglądać się pracy komisji wyborczej przed rozpoczęciem głosowania. Mogą przebywać w lokalu przez cały czas przeznaczony na oddawanie głosów (7-21), a także obserwować wszystkie czynności podejmowane przez członków komisji po zamknięciu lokalu, czyli w trakcie liczenia głosów.
Nie ma pełnej jasności co do obecności mężów zaufania podczas organizacyjnego spotkania komisji wyborczej, które powinno się odbyć najpóźniej w przeddzień wyborów. Zgodnie z komunikatem PKW z 30 sierpnia są oni wyznaczeni do pełnienia swoich funkcji tylko w dniu wyborów. Innego zdania jest natomiast Sąd Najwyższy, który 7 września w postanowieniu dot. skargi na treść wspomnianego komunikatu uznał ją za zasadną i orzekł, że "wolą ustawodawcy było umożliwienie mężom zaufania oraz odpowiednio obserwatorom społecznym obecności podczas czynność komisji także przed dniem głosowania".
W przypadku zastrzeżeń do pracy komisji, mężowie zaufania mogą wnosić uwagi do protokołu. Po jego sporządzeniu i ustaleniu wyników na szczeblu danego lokalu mąż zaufania może brać udział w transporcie protokołu, aż do momentu przekazania go komisji wyższego stopnia.
Czytaj także: Okręgi wyborcze do Sejmu. Które województwo daje najwięcej mandatów i co z tego wynika?
Mąż zaufania nie może natomiast uzyskać dostępu do danych przetwarzanych w Centralnym Rejestrze Wyborców. Wykluczony jest też udział w pracy komisji, np. pomoc w liczeniu głosów, czy wydawaniu kart podczas głosowania. Na poziomie okręgowym mężowie zaufania nie mają dostępu np. do list poparcia dla kandydatów, na których widnieją nazwiska, adresy i numery PESEL, co łamałoby przepisy o ochronie danych osobowych.
Jak zostać mężem zaufania?
Mąż zaufania jest wyznaczany przez pełnomocnika komitetu wyborczego lub osobę przez niego upoważnioną. Dany komitet może wyznaczyć po jednym mężu zaufania do każdej komisji wyborczej. Jeżeli komitet zarejestrował swoich kandydatów tylko w części okręgów, może wyznaczać obserwatorów tylko na ich obszarze.
Żeby zostać mężem zaufania najlepiej zgłosić się do wybranego komitetu - w większości przypadków odpowiedni formularz jest dostępny na stronie internetowej danej partii. Przepisy nie wskazują do kiedy najpóźniej muszą zostać powołani mężowie zaufania. Oznacza to, że można nim zostać nawet w dniu wyborów. Jedynym wymogiem jest uzyskanie zaświadczenia potwierdzającego uprawnienia, które wystawia komitet.
Mężem zaufania może zostać każdy obywatel Polski powyżej 18 roku życia, który nie ma odebranych praw publicznych, wyborczych, ani nie jest ubezwłasnowolniony prawomocnym wyrokiem właściwego sądu. Z oczywistych względów mężami zaufania nie mogą zostać osoby w inny sposób zaangażowane w wybory: członkowie komisji, komisarze, urzędnicy wyborczy, pełnomocnicy komitetów, a także sami kandydaci.
Wybory 2023. Ile zarabia mąż zaufania?
W nowelizacji Kodeksu wyborczego po raz pierwszy znalazł się zapis o wynagrodzeniu dla mężów zaufania. Do tej pory, w przeciwieństwie do członków komisji wyborczych, nie dostawali pieniędzy za swoją pracę. Zgodnie z art. 103aa, "mężowi zaufania wyznaczonemu do obwodowej komisji wyborczej przysługuje dieta w wysokości 40 proc. zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych".
Diety członków określa z kolei PKW, w tym roku stawki znacznie wzrosły:
- 800 zł (wcześniej 500 zł) - przewodniczący;
- 700 zł (wcześniej 400 zł) - zastępca przewodniczącego;
- 600 zł (wcześniej 350 zł) - członek komisji.
To oznacza, że w 2023 mężowie zaufania zarobią przy wyborach parlamentarnych 240 zł. Trzeba jednak spełnić dwa warunki:
- obserwować głosowanie przez co najmniej pięć godzin;
- obserwować pracę komisji w trakcie całego przebiegu ustalania wyników głosowania do momentu podpisania protokołu.
Czasowy wymiar pracy jest oceniany na podstawie karty ewidencji prowadzonej przez przewodniczącego komisji obwodowej. Wynagrodzenie członków komisji oraz męża zaufania jest wypłacane na zasadach diety, która w tym przypadku nie podlega opodatkowaniu i nie trzeba jej wykazywać w rocznym rozliczeniu PIT. Dodatkowo, jeżeli zgłosi się to wcześniej pracodawcy, w poniedziałek po wyborach przysługuje prawo do dnia wolnego, który nie uszczupli puli urlopowej.
Mąż zaufania a obserwator społeczny. Czym się różnią?
Obserwatorzy społeczni są wyznaczani przez fundacje i stowarzyszenia, zwykle związane z krzewieniem idei demokracji, prawa i społeczeństwa obywatelskiego. Rola obserwatora jest bardzo podobna do męża zaufania, jednak ma mniej uprawnień, np. nie może zgłaszać swoich uwag do protokołu.
Osoby pełniące funkcję obserwatora społecznego nie mogą być też obecne podczas transportu protokołu do komisji wyższego stopnia, a także nie otrzymują wynagrodzenia z tytułu wykonywanych zadań.
Czytaj także:
Zobacz też:
