Podlaska pisanka - jej odmiany i style

Wydana właśnie książka pt. "Pisanki z Podlasia, Ziemi Augustowskiej i Suwalskiej" autorstwa prof. Ireny Stasiewicz- Jasiukowej to piąta z cyklu publikacji o pisankach zbieranych przez nią i jej męża Jerzego Jasiuka. W 2004 roku przekazali oni swoją gromadzoną przez lata kolekcję pisanek z całego świata do Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, gdzie powstało pierwsze wtedy w Polsce Muzeum Pisanki.

Według prof. Stasiewicz-Jasiukowej, podlaska pisanka wyróżnia się tym, że wzory na niej są zawsze pisane woskiem. W zależności od części regionu funkcjonują jednak odmienne style: np. siemiatycki czy z okolic Lipska nad Biebrzą. Na Suwalszczyźnie natomiast wzory są częściej wydrapywane, a nie nanoszone woskiem.

Autorka opisała m.in. swoje wędrówki z 2008 roku z mężem i etnografem z ciechanowieckiego muzeum po okolicach Siemiatycz, podczas których osobiście poznała wielu twórców - pisankarzy. Opisała m.in. twórczynie z okolic Św. Góry Grabarki - jednego z głównych miejsc kultu polskiego prawosławia - Helenę Hodun ze wsi Pawłowicze koło Grabarki oraz Marię Jurkiewicz z Maćkowicz.

Prof. Stasiewicz - Jasiukowa podjęła próbę scharakteryzowania - nieopisanego dotąd według niej w literaturze etnograficznej - stylu siemiatyckiego (także z wpływami prawosławia) w pisankach. Za przykład posłużyły jej także pisanki Wiery Wakuluk i Marii Rudziak z Siemiatycz (obie panie pochodzące z Moszczony Pańskiej, gdzie uczyły się pisania woskiem jajek).

- Charakterystyczne dla stylu siemiatyckiego są stosowane układy geometryczne. Między polami "równoleżnikowymi" i "południkowymi" występują niejednokrotnie ornamenty kwiatowe. W okresie prawosławnych świąt Wielkiej Nocy pojawiają się na pisankch miniaturowe ikony i pisane cyrylicą napisy jak np. Chrystus Woskriesie - pisze prof. Stasiewicz-Jasiukowa.

Dodaje, że charakterystyczne elementy zdobienia to: wiatraki, grabki, gwiazdki, drzewka szczęścia i różne często fantazyjne rośliny. Podkreśliła, że w okolicach Siemiatycz zaprzestano barwienia jaj naturalnymi farbami, np. z kory,, paproci, soków drzew, żywicy, a używa się chemicznych o znacznie szerszej palecie barw.

W książce opisano też twórczość Wojciecha Boguckiego z Ciechanowca, którego - prof. Stasiewicz -Jasiukowa określiła jako "nie mieszczącego się w żadnej grupie twórców pisanek". To miniaturzysta portretów, zdobi pisanki techniką rytowniczą, jest znany i ceniony nie tylko na Podlasiu. Wykonał wiele pisanek z wizerunkami uczonych czy o tematyce religijnej. m.in. z Matką Boską Fatimską, Św. Faustyną, Mojżesze, papieżami Janem Pawłem II i Benedyktem XVI.

W książce opisane są m.in. także jedne z najbardziej znanych podlaskich pisanek - z Lipska nad Biebrzą. Jak podaje autorka książki "całe rody" piszą tam pisanki. Lipski - biebrzański styl wyróżniają wzory w formie: słońca, półsłońca złożone z kropek i zagięć, przecinków - nazywanych dzieraszkami. Wzory nanosi się szpilką umocowaną w drewnianym patyczku, główkę szpilka macza się w rozgrzanym pszczelim wosku.

W książce wydanej przez ciechanowieckie muzeum opisano też pisanki ze Smolan koło Puńska autorstwa Izabeli Filewicz - "pół Polki -pół Litwinki". Pisze ona pisanki na małych jajkach od rajskich kur. Twórczyni barwi je w ciemnych farbach naturalnego pochodzenia i wydrapuje na nich przy pomocy ostrych nożyczek wzory religijne, ale też Pogoń litewską, litewskie wzory haftów.

Muzeum Pisanki w Ciechanowcu działa od 2004 roku. Ma w zbiorach ponad 1,4 tys. pisanek z całego świata, m.in. z różnych regionów Polski, ale też z Ukrainy, Rosji, Czech, z Chin, Japonii, Kenii i wielu innych krajów. Większość pisanek to dar małżeństwa Jasiuków.

W kolekcji są pisanki zdobione woskiem, malowane, oklejane kolorowym papierem, rdzeniem sitowia i kolorową włóczką, a nawet ziarnkami maku czy ryżu. Są pisanki z drewna lipowego, wytapiane i wykuwane, a nawet ażurowe, wykonane maszyną dentystyczną. Kolekcja jest uzupełniania.