Od socjalizmu do wolnego rynku - plan Balcerowicza

Zmiany prowadzące od socjalizmu do kapitalizmu zostały nazwane planem Balcerowicza. Zespół pod kierownictwem Balcerowicza prowadził prace nad planem w ekspresowym tempie - od września do października. W październiku, założenia planu stały się ogólnodostępne i opublikowane w "Rzeczpospolitej".

Równolegle z pracami nad "planem", rząd zaapelował do Zachodu o pomoc m.in. o redukcję zadłużenia, wsparcie funduszu stabilizacyjnego i o kredyty z Banku Światowego.

7 grudnia 1989 Leszek Balcerowicz przedstawił w Sejmie założenia 11 projektów. Między 17 a 27 grudnia pracowała nad nimi komisja nadzwyczajna pod przewodnictwem Andrzeja Zawiślaka. 10 ustaw z Planu Balcerowicza Sejm i Senat przyjęły między 27 do 29 grudnia. 30 grudnia podpisał je ówczesny prezydent - Wojciech Jaruzelski. Jedenastą ustawę planu - o demonopolizacji odesłano do dalszych prac i uchwalono w lutym.

Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych wprowadzała możliwość upadłości nierentownych firm państwowych. Ustawa o prawie bankowym nie pozwalała na emisję pieniędzy bez pokrycia oraz finansowanie deficytu budżetu przez Narodowy Bank Polski, jej zadaniem było również ustabilizowanie sytuacji złotówki.

Ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych uchyliła obowiązujące banki uprzywilejowania i preferencje w dostępie do kredytów oraz ich oprocentowaniu i zasadach spłaty. Ustawa ta jednocześnie uchyliła postanowienia umów kredytowych, które ustalały oprocentowanie kredytów według stawek stałych i preferencyjnych. Wprowadzała też zmienną stawkę oprocentowania.

Ustawa o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń w 1990 r. wprowadziła "popiwek" - podatek płacony przez firmy państwowe, jeśli przekroczyły kwotę wynagrodzeń oraz premii i nagród z zysku, w stosunku do wzrostu cen. Podatek za przekroczenie normy puli wynagrodzeń do 3 proc. wynosił 200 proc. stawki podatkowej dla firmy, a powyżej 3 proc. - 500 proc. tej stawki. Przy przekroczeniu puli nagród i premii podatek wzrastał również pięciokrotnie.

Ustawa o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania wprowadzała jednolite stawki podatkowe opodatkowania w całej gospodarce. Do 3,6 mln zł (starych) podatek wynosił 20 proc. Od 3,6 mln do 7,2 mln zł podatek wynosił 30 proc., od 7,2 do 10,8 mln zł 40 proc. a powyżej 10,8 mln - 50 proc. Ustawa wprowadzała tez nowe zasady odliczeń i ulg od podatku, zasad jego obliczania i zmieniała m.in. wysokość akcyzy, podatku od spadków, podatku rolnego, od nieruchomości.

Ustawa zmieniająca zasady prowadzenia w Polsce działalności gospodarczej przez inwestorów zagranicznych pozwalała na wywóz za zagranicę bez odrębnego zezwolenia dewizowego części zysku przedsiębiorstw zagranicznych w Polsce. Warunkiem był zakup wywożonych walut w Narodowym Banku Polskim.

Ustawa zmieniająca prawo dewizowe miała prowadzić do zapewnienia wymienialności wewnętrznej złotówki. Pozwalała więc obywatelom i firmom posiadać "wartości dewizowe" - walutę innych państw, jednak waluta z działalności gospodarczej musiała być odsprzedawana bankom dewizowym. Ustawa pozwalała zakładać kantory walutowe.

Prawo celne ujednoliciło zasady nakładania cła i zasady obrotu gospodarczego z zagranicą. "Obrót towarowy z zagranica jest dozwolony każdemu, na równych prawach. z zachowaniem warunków i ograniczeń określonych w przepisach prawa i umowach międzynarodowych" - stanowi ustawa. Prawo pozwalało rządowi powoływać wolne obszary celne i tworzyć za zezwoleniem prezesa Głównego Urzędu Ceł składy celne, a prezesowi GUC nakładać cła antydumpingowe.

Nowa ustawa o zatrudnieniu określała zasady wypłat zasiłków dla bezrobotnych i poszukujących pracy i wprowadziła rejestr bezrobotnych. Ustalała też świadczenia przysługujące osobom, które podejmowały prace poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. Uchyliła ustawę z 1982 r. o postępowaniu wobec osób uchylających się od pracy.

W specjalnej ustawie - o szczególnych warunkach zwalniania pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy - wprowadzono zasady zwolnień grupowych i zasady udzielania odpraw finansowych i dodatków finansowych, dla tych, którzy otrzymywali w nowym zakładzie niższe wynagrodzenie niż wcześniej.

Ostatnia - jedenasta ustawa (uchwalona w lutym 1990 r.) - o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, określała, co to są praktyki monopolistyczne i ustalała sankcje z ich stosowanie - do 15 proc. przychodów z poprzedniego roku. Utworzyła też urząd antymonopolowy.