Motywy literackie w "Mistrzu i Małgorzacie"

Motyw szatana - Woland jest szatanem czyniącym dobro, wpływa na losy tytułowych postaci. Działa na rzecz wolności, demaskuje absurdy moskiewskiej codzienności, karze tych, którzy przekroczyli wszelkie normy moralne. Motyw szatana pojawia się w wielu innych dziełach ("Biblia", "Dziady" część III Adama Mickiewicza, "Kordian" Juliusza Słowackiego, "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego). Motyw Biblii - Moskwa I połowy XX wieku ukazana została w ścisłym powiązaniu z "Biblią". Dobro i Zło zawsze będzie istnieć. Motyw dobrego szatana walczącego z absurdem systemu oraz nowa wersja historii Chrystusa i Piłata to temat powieści Mistrza. Motyw ten pojawia się w wielu innych pozycjach literackich, choćby w: "Bogurodzicy", "Trenach" Jana Kochanowskiego, "Dziadach" części II i III Adama Mickiewicza. Motyw deformacji świata - rzeczywistość moskiewska ukazana jest w sposób karykaturalny. Motyw ów występuje między innymi w: "Szewcach" Stanisława Ignacego Witkiewicza, "Sklepach cynamonowych" Brunona Schulza, "Procesie" Franza Kafki, "Kartotece" Tadeusza Różewicza. Motyw poety, poezji - powieść Mistrza nie zyskuje aprobaty w komunistycznej Rosji lat trzydziestych. Twórca pali rękopis dzieła, następnie zostaje zamknięty w szpitalu psychiatrycznym. Motyw poezji pojawia się w wielu utworach. Można tu wymienić między innymi: "Konrada Wallenroda" Adama Mickiewicza, "Dziady" część III Adama Mickiewicza, "Kordiana" Juliusza Słowackiego, "Nie - boską komedię" Zygmunta Krasińskiego, "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza. Motyw czarownicy, wiedźmy - Małgorzata staje się czarownicą. Jest gospodynią na słynnym balu szatana, ale pojawia się tam z miłości do Mistrza. Małgorzata to wiedźma dobra, współczująca. Hella z kolei potrafi wzbudzić paniczny strach, Wolandowi jest oddana bez reszty. Inne pozycje literackie zawierające ów motyw to: "Mitologia" (Medea jest złą, bezwzględną czarownicą), "Makbet", "Romeo i Julia" William Szekspira, "Faust" Goethego. Motyw kobiety - Małgorzata to kobieta oddana bez reszty, dla ukochanego jest gotowa na wszystko. Motyw ten przeplata się w wielu utworach. Należą do nich między innymi: "Biblia" (w Starym Testamencie: Ewa - pierwsza kobieta, w Nowym Testamencie: Maria - matka Boga, kobieta wybrana), "Mitologia" (Hera - kobieta - władczyni, Demeter - gospodyni całej ziemi, Helena - wzór urody itp.), "Makbet" i "Hamlet" Williama Szekspira, "Skąpiec" Moliera (kobieta uzależniona od mężczyzny), "Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza (kobieta próżna - Starościna Gadulska), "Nie - boska komedia" Zygmunta Krasińskiego (Maria - kobieta nieszczęśliwa w małżeństwie), "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej, "Chłopi" Władysława Reymonta, "Noce i dnie" Marii Dąbrowskiej. Motyw miłości - wielką miłością Mistrza jest Małgorzata, kobieta zamężna. Opiekuje się nim, rezygnuje z wygodnego życia u boku kochającego ją męża, wysokiego urzędnika państwowego, robi to w imię uczucia. Miłości tych dwojga nie jest w stanie osłabić ani oddalenie (pobyt mężczyzny w szpitalu psychiatrycznym), ani też codzienne problemy. Motyw ów przeplata się często w różnorodnych utworach. Warto wymienić choćby: "Romeo i Julia" Williama Szekspira, "Dziady" część IV Adama Mickiewicza, "Kordian" Juliusza Słowackiego, "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza, "Potop" Henryka Sienkiewicza, "Granica" Zofii Nałkowskiej.

Motyw snu - sen Nikanora Iwanowicza Bosego, zamkniętego w szpitalu psychiatrycznym, jest odbiciem radzieckiej rzeczywistości. Sen Iwana Bezdomnego natomiast to kolejne rozdziały powieści Mistrza. Motyw ów przeplata się w różnorodnych utworach: w "Lalce" Bolesława Prusa, w "Sklepach cynamonowych" Brunona Schulza, w "Procesie" Franza Kafki i w wielu innych pozycjach literackich. Motyw balu - na balu u Wolanda pojawiają się najwięksi zbrodniarze. Małgorzata ma spełnić na nim misję gospodyni, dzięki temu będzie mogła wyrazić życzenie, które szatan spełni. Motyw ów pojawia się w wielu pozycjach literackich. Warto tu wymienić choćby: "Romeo i Julię" Williama Szekspira, "Cierpienia młodego Wertera" Goethego, "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza, "Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego.