Polska dostała ostrzeżenie w sprawie emerytur. Niepokojące prognozy

21 stycznia 2025 na oficjalnej stronie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) opublikowano obszerną analizę dotyczącą poszczególnych aspektów polskiej gospodarki, zwracając szczególną uwagę na przyszłość systemu emerytalnego. Eksperci Funduszu przewidują, że jeżeli nie zostaną wdrożone dodatkowe reformy, do 2050 roku średnia wysokość świadczeń może się zrównać z kwotą minimalnej emerytury (obecnie jest to 1780,96 zł brutto).

W raporcie podkreślono również, że obecna stabilność finansów publicznych w Polsce zostanie zachwiana w momencie, gdy wydatki na emerytury zaczną gwałtownie rosnąć.

Przedstawiono kilka scenariuszy, z których niemal każdy wskazuje na konieczność przeprowadzenia zmian w systemie emerytalnym, jeżeli państwo zamierza uniknąć wypłacania skrajnie niskich świadczeń w przyszłości. Twórcy raportu zwrócili uwagę na cztery główne problemy.

Coraz więcej osób w polskim systemie emerytalnym kwalifikuje się wyłącznie do minimalnych świadczeń, co znacząco zwiększa obciążenie finansowe budżetu państwa.

Według raportu MFW, liczba osób otrzymujących świadczenia poniżej minimalnego poziomu wzrosła dziesięciokrotnie w latach 2012-2022, osiągając 365 tysięcy, z czego ponad 80 proc. to kobiety. Brak odpowiednich środków na waloryzację może doprowadzić do dalszego spadku realnej wartości emerytur, ograniczając seniorom możliwość godnego życia.

Zjawisko to nie tylko zwiększy presję na budżet, ale również zmusi państwo do rozbudowy dodatkowych systemów wsparcia, co wpłynie negatywnie na stabilność gospodarstw domowych i porządek społeczny.

MFW ostrzega, że bez reform wydatki na emerytury mogą wzrosnąć nawet do 17 proc. PKB w 2050 roku.

Już teraz transfery z budżetu państwa pokrywają około 1/5 wydatków systemu, a bez zmian deficyt będzie się pogłębiał, prowadząc do trwałego wzrostu zadłużenia publicznego. Szacuje się, że utrzymanie obecnego poziomu świadczeń wymagałoby zwiększenia wydatków o dodatkowe sześć punktów procentowych PKB do 2050 roku.

Eksperci ostrzegają, że odwlekanie reform ogranicza możliwości działania, a przyszłe naprawy będą znacznie bardziej kosztowne.

Kobiety w Polsce otrzymują średnio o około 30 proc. niższe emerytury niż mężczyźni. 

Dzieje się tak z uwagi na niższy wiek uprawniający do zakończenia aktywności zawodowej. Co więcej, dłuższa średnia długość życia kobiet sprawia, że ich zgromadzony kapitał emerytalny musi być rozłożony na większą liczbę lat, co obniża wysokość miesięcznych świadczeń.

Z kolei osoby samozatrudnione czy osoby pracujące na umowach cywilnoprawnych, często odprowadzają minimalne składki, co również przekłada się na niskie świadczenia w przyszłości. MFW ostrzega, że brak spójnych reform w tym zakresie pogłębi nierówności na rynku pracy oraz zwiększy ryzyko ubóstwa wśród tych grup społecznych.

W Polsce w 2022 roku osoby w wieku powyżej 65 lat stanowiły 19 proc. populacji, ale do 2050 roku odsetek ten wzrośnie do 31 proc., co dramatycznie pogorszy proporcje między liczbą pracujących a emerytami.

Już teraz wskaźnik zastąpienia - relacja emerytury do przeciętnego wynagrodzenia - spadł do poziomu 45 proc., a prognozy wskazują dalszy spadek do 29 proc. w 2050 roku.

Ten trend zmusza rządzących do trudnych decyzji: podniesienia składek lub ograniczenia świadczeń.

MFW rekomenduje wydłużenie aktywności zawodowej, zaczynając od zrównania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz jego stopniowego podnoszenia w związku z wydłużającą się długością życia.

Eksperci podkreślają, że zachęty finansowe do późniejszego przechodzenia na emeryturę będą nieskuteczne, jeśli system przewiduje możliwość wcześniejszego kończenia aktywności zawodowej. Fundusz sugeruje także zwiększenie udziału osób starszych w rynku pracy poprzez programy szkoleniowe, elastyczne formy zatrudnienia oraz ulgi podatkowe dla emerytów kontynuujących pracę. Te działania mają na celu zwiększenie liczby płatników i odciążenie systemu publicznego.

W raporcie wskazano również konieczność zmiany zasad obliczania składek, szczególnie dla osób samozatrudnionych, poprzez wprowadzenie wyższych progów minimalnych, co zmniejszyłoby różnicę wobec pracowników etatowych.

Eksperci proponują także rozwój dodatkowych planów emerytalnych, takich jak Pracownicze Plany Kapitałowe, aby wzmocnić indywidualne oszczędności pracowników. Chociaż MFW nie ma możliwości narzucenia zmian, jego raporty wpływają na strategie krajów członkowskich, ostrzegając decydentów i opinię publiczną przed kluczowymi zagrożeniami.