Okoliczności powstania "Dziadów"
Refleksja nad historią stała się źródłem natchnienia do napisania III części "Dziadów". Niemożność wzięcia udziału w powstaniu listopadowym była dla pisarza bardzo bolesnym przeżyciem. Miał on głębokie poczucie winy. W twórczości literackiej mógł jakoś odkupić ten swój "grzech". Po upadku powstania Adam Mickiewicz spotkał się w Dreźnie z polskimi emigrantami, tam też w 1832 roku powstały "Dziady", zwane drezdeńskimi.
Twórca swój utwór traktował zatem jako pewnego rodzaju rehabilitację za brak czynnego udziału w powstaniu. Zawarta jest ona w nawiązaniu do czasów wileńskiej katastrofy filomatów i filaretów. Przypominając tamte czasy Adam Mickiewicz podkreślał, iż jako działacz młodzieżowych organizacji i jako ofiara despotyzmu carskiego spełnił swój patriotyczny obowiązek, był jakby poprzednikiem tych, którzy w roku 1830 rozpoczęli walkę niepodległościową. Poeta nie mógł nawiązać bezpośrednio do tak niedawnych wydarzeń ze względu na cenzurę. Akcja III części osnuta jest więc wokół innych wątków historycznych, chodzi mianowicie o śledztwo przeprowadzone w Wilnie w 1823 roku przez senatora Nowosilcowa zakończone aresztowaniem członków Towarzystwa Filomatów i Filaretów. Wśród nich znalazł się także Adam Mickiewicz, który dzięki pomocy Joachima Lelewela wkrótce został wypuszczony. Rok później część oskarżonych została skazana na Sybir. Poeta musiał osiedlić się w głębi Rosji. Pod koniec 1832 roku w Paryżu ukazała się część III "Dziadów", która zapoczątkowała wielką dyskusję na temat przyczyn klęski powstania listopadowego. Łączność tej części dramatu z częściami poprzednimi ("Dziadami" wileńsko - kowieńskimi) jest wyraźna. Widać ją w postaci bohatera. W III części Konrad - Więzień jest nowym wcieleniem Gustawa, zakończenie nowej części nawiązuje do uroczystości dziadów, która przedstawiona została w części II. Podstawowym elementem, który łączy wszystkie części dzieła jest idea o nierozerwalnym związku między światem żywych i światem zmarłych.
