Cmentarz Rakowicki i inne nekropolie Krakowa
Najbardziej znaną, choć nie najstarszą, nekropolią w Krakowie jest Cmentarz Rakowicki. Spoczywają tam osoby zasłużone dla Polski i Krakowa. Cmentarz, otwarty w styczniu 1803 r., zajmuje 42 ha. Jest tu ponad 75 tys. grobów.
Pierwszą osobą pochowaną na Cmentarzu Rakowickim była mieszczka krakowska Apolonia z Lubowieckich Bursikowa, zmarła na gruźlicę 15 stycznia 1803 r. Nie wiadomo dokładnie, gdzie znajdował się jej grób. Nazwa "Rakowicki" pojawiła się dopiero w XIX w. i pochodzi od drogi, która wiodła ku wsi Rakowice.
Najstarszą część nekropolii zaprojektował jako park architekt Karol Kremer. W 1976 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Znajdują się na nim rzeźby nagrobkowe i pomniki autorstwa m.in. Xawerego Dunikowskiego, Antoniego Madeyskiego, Franciszka Mączyńskiego, Stanisława Odrzywolskiego i Bronisława Chromego.
W centralnym punkcie cmentarza stoi kaplica pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego, ufundowana w 1861 r. przez zamożnych krakowian Ludwika i Annę Helclów. Za kaplicą znajduje się Pomnik Ofiar Komunizmu, przy którym w Dniu Wszystkich Świętych palą się tysiące zniczy, a kilkadziesiąt metrów dalej, pośrodku alei, grobowiec Jana Matejki.
Na cmentarzu Rakowickim w Alei Zasłużonych spoczywa kilku pochowanych jeszcze w latach 70. działaczy partyjnych, ale przede wszystkim ludzie zasłużeni dla kultury i nauki. Zostali tam pochowani malarze: Czesław Rzepiński, Jonasz Stern, Jerzy Panek, Włodzimierz Kunz, aktorzy: Eugeniusz Fulde, Stanisława Zawiszanka, Jerzy Bińczycki, Barbara Kwiatkowska-Lass.
W Alei Zasłużonych spoczywają także: twórca Piwnicy Pod Baranami Piotr Skrzynecki, pianistka Halina Czerny-Stefańska, pianista Jan Hoffman i artystka Operetki Krakowskiej Iwona Borowicka, pisarz Jerzy Broszkiewicz, poeta Tadeusz Śliwiak, pisarz i tłumacz Maciej Słomczyński (znany czytelnikom także jako Joe Alex), fotografik Paweł Bielec i kapelan w II Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uczestnik bitwy pod Monte Cassino dominikanin o. Adam Studziński.
W kwietniu w Alei Zasłużonych pochowano ofiary katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem: prezesa IPN Janusza Kurtykę i posła PSL Wiesława Wodę. Na Cmentarzu Rakowickim został pochowany także Dowódca Wojsk Specjalnych RP, gen. Włodzimierz Potasiński, który również zginął w tej katastrofie.
Na grobie Piotra Skrzyneckiego leży dzwonek podobny do tego, jakiego używał podczas występów kabaretu. Obok Skrzyneckiego w październiku 2006 r. spoczął kompozytor i piosenkarz Marek Grechuta. Umieszczone na grobie popiersie przedstawia młodego Grechutę trzymającego w prawej ręce drewnianego konika, zaś na płycie nagrobnej są pochodzące z jego rysunków motywy gladioli i złamanej róży.
Na Cmentarzu Rakowickim znajduje się także grób Tadeusza Kantora z rzeźbą przedstawiającą chłopca siedzącego przy szkolnej ławce i czytającego książkę - postać ze spektaklu "Umarła klasa". Artysta ustawił ją na grobie rodzinnym po śmierci swojej matki. Grób Kantora był już trzykrotnie okradany. Po pierwszej kradzieży wykonano replikę krzyża, po drugiej odnaleziono go w jednym z warsztatów w pobliżu cmentarza, po raz trzeci złodzieje zabrali rzeźbę, którą odnaleziono pociętą na kawałki. Rzeźba została odtworzona.
Na Cmentarzu Rakowickim spoczywają także Oskar Kolberg, Eugeniusz Kwiatkowski, Helena Modrzejewska, matka o. Maksymiliana Kolbe oraz rodziny Estreicherów, Kossaków i Ingardenów.
W wojskowej części cmentarza, utworzonej w 1920 r. znajduje się grób rodzinny Wojtyłów, w którym pochowani są rodzice Jana Pawła II - Karol i Emilia z Kaczorowskich oraz jego brat Edmund.
Na cmentarzu wojskowym w Krakowie pochowano w osobnych kwaterach żołnierzy polskich Armii Kraków oraz 2750 żołnierzy niemieckich. Własną kwaterę mają też żołnierze Armii Czerwonej. W 1997 r. przeniesiono do niej groby Rosjan, którzy byli pochowani pod Barbakanem. Znajdująca się na tym cmentarzu kwatera brytyjska jest jednym z trzech (obok Poznania i Malborka) i największym w Polsce brytyjskim cmentarzem wojennym. Spoczywa tam 520 żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej, różnych narodowości i wyznań, poległych podczas II wojny światowej na południu Polski.
Na Cmentarzu Rakowickim mogą być grzebani tylko właściciele rodzinnych grobowców lub osoby zasłużone dla Krakowa. Od 2006 r. możliwe jest kupowanie poprzez licytację piwnic grobowych, utworzonych w miejscu grobów ziemnych, za które nikt nie wnosił opłat.
Według szacunków Obywatelskiego Komitetu Ratowania Krakowa, który co roku wspierany przez artystów, polityków i samorządowców organizuje zbiórkę pieniędzy na odnowę zabytkowych nagrobków, konserwacji wymaga mniej więcej połowa z kilkunastu tysięcy grobowców na Rakowicach. W 2009 r. komitet zebrał na Rakowcach 47,7 tys. zł, na Nowym Cmentarzu Podgórskim 11,4 tys., a na Cmentarzu Bronowickim na Pasterniku 1,6 tys.; w sumie ponad 60,7 tys. zł.
W ciągu trzydziestu lat komitetowi udało się wyremontować z zebranych pieniędzy 400 nagrobków. Wraz z tymi, które odrestaurowano dzięki wsparciu z gminy Kraków oraz Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa (SKOZK), liczba uratowanych nagrobków dochodzi do 1 tys.
Z dotacji SKOZK w wys. 103,5 tys. zł wyremontowano w 2010 r. odcinek muru Cmentarza Rakowickiego oraz odnowiono tablice grobowca Fischerów. SKOZK przekazał ponadto 188 tys. zł, za które przeprowadzono w tym roku renowację 11 nagrobków na Rakowcach. Z dotacji gminy Kraków, w wys. 60 tys. zł, udało się przeprowadzić prace remontowo-konserwatorskie przy ośmiu nagrobkach na tym cmentarzu.
Wyjątkowym miejscem związanym z pamięcią o zmarłych Polakach są Krypty Wawelskie, a po katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem zwłaszcza krypta pod Wieżą Srebrnych Dzwonów. W sąsiedztwie marszałka Józefa Piłsudskiego pochowano tam w kwietniu tego roku Marię i Lecha Kaczyńskich. Prezydencka para spoczęła w sarkofagu z onyksu. 10 września w krypcie umieszczono tablicę upamiętniającą nazwiska wszystkich 96 ofiar katastrofy pod Smoleńskiem. Prócz nazwisk wyryto na niej łacińską sentencję "Corpora dormiunt, vigilant animae" (ciała śpią, dusze czuwają).
W ponad pół roku po katastrofie do krypty codziennie ustawiają się kolejki odwiedzających. Decyzją Parafii Archikatedralnej na Wawelu, krypta, w której spoczywa para prezydencka, w okresie Wszystkich Świętych będzie otwarta od 9 do 17. Przedstawiciele parafii proszą o nieskładanie tam zniczy.
Drugim takim szczególnym miejscem w Krakowie jest Krypta Zasłużonych w podziemiach kościoła na Skałce. Według legendy, na Skałce w 1079 r. zginął z rąk króla Bolesława Śmiałego biskup krakowski Stanisław ze Szczepanowa. W krypcie spoczywają prochy m.in. Jana Długosza, Wincentego Pola, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Asnyka, Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Karola Szymanowskiego i Czesława Miłosza.
W tym roku powołano w Krakowie Fundację Panteonu Narodowego, który ma powstać w podziemiach krakowskiego kościoła pw. świętych Piotra i Pawła. Panteon ma być miejscem pochówku wybitnych Polaków, zasłużonych w dziedzinie sztuki, kultury i nauki, którzy rozsławili Polskę na świecie. Pierwsza część panteonu ma być gotowa jesienią 2012 r., w 400. rocznicę śmierci ks. Piotra Skargi, który jest pochowany w tych podziemiach.
Najstarszym cmentarzem komunalnym w Krakowie jest Stary Cmentarz Podgórski, który powstał między 1786-1792. Spoczywają tam m.in. sekretarz Rządu Narodowego i przywódca Powstania Krakowskiego Edward Dembowski, miłośnik Tatr i malarz Wojciech Eliasz-Radzikowski oraz jego syn Władysław - rzeźbiarz. W tym roku, dzięki dotacji SKOZK, w wys. prawie 94 tys. zł, udało się przeprowadzić renowację dwóch grobowców na tym cmentarzu.
Jedną z bardziej malowniczo położonych nekropolii Krakowa jest z kolei parafialny Cmentarz Salwatorski, znajdujący się u stóp wzgórza bł. Bronisławy po drodze na Kopiec Kościuszki. Na cmentarzu tym pochowani są m.in. Wiesław Dymny, twórca Teatru Rapsodycznego Mieczysław Kotlarczyk, Juliusz Osterwa, Jan Sztaudynger, Kazimierz Wyka, Stanisław Lem i Jan Błoński. W kwietniu pochowano tam Dowódcę Operacyjnego Sił Zbrojnych RP gen. Bronisława Kwiatkowskiego, który zginął w katastrofie pod Smoleńskiem.
