Jak działa systemowa pomoc pokrzywdzonym w Kościele? Szczegółowe procedury

Pierwsze normy dotyczące ochrony najmłodszych w polskim Kościele zostały przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski (KEP) w 2009 roku. W 2014 roku, kiedy powołano Centrum Ochrony Dziecka (COD), system ten zaczął działać na większą skalę, co było możliwe dzięki uchwaleniu "Wytycznych dotyczących wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia".

Za początek Centrum Ochrony Dziecka uznaje się dzisiejszy krakowski Uniwersytet Ignatianum, a za inicjatora powstania tej jednostki - ojca Adama Żaka. Zgodnie z uchwalonymi w 2014 roku wytycznymi, na każdego ordynariusza oraz wyższych przełożonych działających w Polsce zgromadzeń zakonnych, nałożono obowiązek powołania specjalnych delegatów ds. ochrony dzieci i młodzieży. Ich głównym zadaniem miało być przyjmowanie zgłoszeń od osób poszkodowanych.

Szkoleniem osób odpowiedzialnych za dobro małoletnich w Kościele zajęło się Centrum Ochrony Dziecka, które we współpracy z Papieskim Uniwersytetem Gregoriańskim oraz Fundacją "Dajemy Dzieciom Siłę" przeprowadziło szkolenia dla delegatów ds. ochrony dzieci i młodzieży oraz duszpasterzy.

W 2016 roku na ówczesnej Akademii Ignatianum uruchomiono trzysemestralne studia podyplomowe w zakresie profilaktyki wykorzystywania dzieci i młodzieży. Kolejnym krokiem, który miał na celu dokładniejsze zapewnienie pomocy pokrzywdzonym było utworzenie przez KEP w czterech miejscach w Polsce punktów kontaktowych dla osób pokrzywdzonych.

Mimo zapewnień dotyczących konieczności powołania delegatów, dziś trudno jednoznacznie stwierdzić, czy faktycznie w każdej diecezji i zgromadzeniu zakonnym te działania zostały podjęte.

W 2017 roku o. Żak w rozmowie z Katolicką Agencją Informacyjną zadeklarował, że "delegaci są we wszystkich polskich diecezjach, a niektóre wyznaczyły więcej niż jednego duszpasterza". - Prawie stu trzydziestu wyznaczonych księży uczestniczyło w szkoleniach zorganizowanych przez Centrum Ochrony Dziecka. Informacje kontaktowe do nich powinny znajdować się na stronach internetowych diecezji i zakonów - mówił.

Niespełna rok później na łamach "Tygodnika Powszechnego" zauważono, że choć delegaci są wyznaczeni, a ich nazwiska powinny być jawne, to jednak trudno nawiązać z nimi kontakt. Zaledwie 18 diecezji spośród ówczesnych 44 zamieściło na swoich stronach internetowych imię i nazwisko, adresy mailowe i numery telefonów do swoich delegatów. Ta sytuacja sprawiła, iż w opinii publicznej działania podejmowane przez Kościół stały się wątpliwe.

Przełom w rozwoju systemu ochrony małoletnich w polskim Kościele nastąpił w 2019 roku. Miało to związek z powołaniem abp. Wojciecha Polaka na Delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży oraz utworzeniem Fundacji Świętego Józefa (FSJ).

Fundacja ta realizuje cele związane z ochroną dzieci i młodzieży przed wykorzystaniem, uwrażliwia społeczeństwo na krzywdzenie dzieci i młodzieży, kształtuje zasady prewencji, udziela wszechstronnej pomocy osobom skrzywdzonym i wspiera osoby niezwiązane z Kościołem.

W latach 2020-2023 Fundacja otrzymała dotację w wysokości 3,5-3,6 milionów złotych rocznie i w tym samym okresie udzieliła wsparcia terapeutycznego, edukacyjnego, prawnego i duchowego prawie 60 osobom. Sfinansowała również program grantowy, który pomógł w uzyskaniu wsparcia przez około 40 osób.

W końcu powstała struktura, w której funkcjonują bezpośrednio na poziomie diecezji zarówno pracujący z pokrzywdzonymi delegaci i duszpasterze, jak i z podejrzanymi i oskarżonymi - kuratorzy. Działania jednej i drugiej strony wspierają struktury eksperckie COD i grupy prawne oraz wykonawczo-pomocowe - Biuro Delegata oraz Fundacja Świętego Józefa.

Tym sposobem w 2021 roku pracę na rzecz ochrony małoletnich podejmowało już 106 delegatów, 73 duszpasterzy osób zranionych oraz 88 kuratorów duchownych oskarżonych i skazanych. W 2022 roku liczba delegatów wzrosła do 179, w tym 53 w diecezjach, 70 w zakonach męskich i 56 w zakonach żeńskich.

Liczba duszpasterzy i sióstr towarzyszących osobom zranionym wyniosła 83, kuratorów było 90, a osób odpowiedzialnych za prewencję 127, z Fundacją Świętego Józefa (FSJ) współpracowało 70 koordynatorów. W ubiegłym roku liczba delegatów wynosiła 167 (55 w diecezjach, 65 w zakonach męskich, 56 w zgromadzeniach żeńskich). Duszpasterzy i sióstr towarzyszących było 86, kuratorów 92, osób odpowiedzialnych za prewencję 117, a koordynatorów FSJ 75. Łącznie zatem, na poziomie diecezji i zakonów, działało około 500 osób.