Geneza powstania powieści
Pisarz interesował się kulturą rzymską. Często też podróżował do Rzymu i tam wędrował po katakumbach. Z dnia na dzień narastała w nim coraz większa miłość do antyku. W powieści chciał ukazać dwa światy: starożytny - pogański oraz chrześcijański. Pragnął zwrócić uwagę na analogię między prześladowaniem chrześcijan przez Nerona a prześladowaniem Polaków przez zaborców.
Czas i miejsce akcji: Henryk Sienkiewicz przedstawił w powieści czasy starożytnego Rzymu za panowania Nerona z okresu prześladowania pierwszych chrześcijan. Akcja utworu to I wiek po narodzeniu Chrystusa.
Do Petroniusza przybył siostrzeniec, Marek Winicjusz. Opowiedział on wujowi o tym, iż zakochał się w córce wodza Lygów. Ligia została przez Rzymian wzięta jako zakładniczka, a w domu Aulusa Plaucjusza znalazła przybranych rodziców.
Marek Winicjusz prosił wuja o radę, jak zdobyć kobietę, w której zakochał się od pierwszego wejrzenia.
W tym samym dniu Petroniusz ze swym siostrzeńcem odwiedzili dom Aulusów. Żona Plaucjusza i niewolnicy byli chrześcijanami. W ich twarzach widać było spokój i radość. Petroniusz był zachwycony urodą kobiety, która podbiła serce Winicjusza. Postanowił więc pomóc mu w zdobyciu ukochanej.
Następnego dnia z rozkazu Nerona (na prośbę Petroniusza) żołnierze pretoriańscy zabrali Ligię na dwór Cesarza, skąd miała być oddana Winicjuszowi. Jej opiekunem był Ursus. W pałacu zajmowała się nią dawna kochanka Nerona, Akte. Opowiedziała dziewczynie o wszystkich tajemnicach pałacu, a także o morderstwach, które tam zostały dokonane. Ligia była wstrząśnięta zepsuciem biesiadników (podczas uczty u Nerona) oraz zachowaniem Winicjusza, który, pijany, pocałował ją. Postanowiła, iż ucieknie z Ursusem. Następnego dnia, kiedy spacerowała po carskich ogrodach spotkała się z Poppeą, żoną Nerona. Ta zazdrościła jej urody.
Wieczorem, kiedy Winicjusz w towarzystwie Petroniusza oczekiwał na Ligię, dziewczyna została porwana przez Ursusa (wszystko było wcześniej przez nich zaplanowane). Winicjusz wpadł we wściekłość. Podejrzewał Nerona o porwanie dziewczyny, lecz Akte rozwiała te domysły. Powiedziała mu, iż Ligia go kocha, ale nie chce zostać jego nałożnicą. To był powód jej ucieczki. Winicjusz nakazuje swoim ludziom poszukiwanie ukochanej. Podejmuje się tego, oczywiście za opłatą, Chilon - wróżbita, filozof i lekarz.
Córeczka Nerona zmarła. Mężczyzna wraz z całym dworem wyjechał do Ancjum. Zamierzał następnie udać się do Grecji. Towarzyszył mu Petroniusz. W tym czasie trwały poszukiwania Ligii. Chilon zaczął uczęszczać na spotkania chrześcijan. Pewnego dnia w Rzymie zjawił się Glaukus. Chilon widział w nim ogromne niebezpieczeństwo. Kiedyś sprzedał go wraz z rodziną w niewolę, zranił i pozostawił umierającego bez pomocy, lecz ten przeżył. Wróżbita obawiał się, iż Glaukus go zdemaskuje. Postanowił więc zabić go, na co zgodził się, bez wahania, Winicjusz.
Do tego czynu namówił Ursusa. Opowiedział mu wcześniej zmyśloną historię na temat Glaukusa. Według niej mężczyzna to zdrajca. Chilon ponadto przekazał w tajemnicy Ursusowi, iż do Rzymu ma przybyć apostoł Piotr. To wszystko skłoniło opiekuna Ligii do podjęcia decyzji o morderstwie. Winicjusz, Kroton (gladiator, którego wynajął Winicjusz) oraz Chilon wzięli udział w nabożeństwie. Planowali bowiem porwać Ligię, która była tam obecna wraz z Ursusem.
Po nabożeństwie Winicjusz z Krotonem śledzili dziewczynę. Ursus zabił gladiatora i to samo uczyniłby z Winicjuszem, lecz Ligia krzyknęła, aby go nie zabijał. Uratowała go od śmierci. Ranny został opatrzony przez Glaukusa. Obiecał on bezpieczeństwo opiekunom Ligii i chciał, aby pozostali oni w mieszkaniu i nie obawiali się o swoje życie. Pragnął za wszelką cenę przebywać w pobliżu ukochanej kobiety.
Glaukus rozpoznał Chilona i wydał go zbójcom. Ursus natomiast wyjawił wszystkim, iż był przez niego nakłaniany do morderstwa. Chilon znalazł się więc w tragicznej sytuacji. Chrześcijanie wybaczyli mu jednak wszystkie winy i puścili wolno. To wywarło niesamowite wrażenie na Winicjuszu. Zdał sobie sprawę, że nawet gdyby udało mu się porwać Ligię, ona nie zostałaby jego własnością. Miłość mężczyzny stała się szlachetna i piękna. Winicjusz poznał apostoła Piotra, bliżej przyglądnął się też nauce chrześcijańskiej. Zobaczył w niej coś nadzwyczajnego, niezwykłą siłę. Ligia również pokochała Winicjusza i w związku z tym przeżywała mnóstwo wewnętrznych rozterek. Św. Piotr uświadomił jej, iż w miłości nie ma nic złego.
Winicjusz powrócił do swego domu zupełnie zmieniony. Przestał karać swoich niewolników. Postanowił, iż zostanie chrześcijaninem. Nie mógł zrozumieć tego Petroniusz. Tymczasem Ligia ukryła się przed ukochanym.
Neron powrócił do Rzymu. Był znudzony i spragniony nowych rozrywek. Dowiedział się od Winicjusza o sile Ursusa, postanowił, iż sam przekona się o niej.
Na tratwie zbudowanej z pozłacanych belek odbyła się uczta. Neron był zachwycony biesiadą, gdyż było to coś nowego. Ucztę tą przygotował Tygellinus, który o względy cezara rywalizował z Petroniuszem. Podczas biesiady Poppea próbowała uwieść Winicjusza, lecz z pomocą przybył mu wuj. Jego siostrzeniec miał dość takiego życia, źle się czuł w tym towarzystwie.
Winicjusz został zaproszony przez Nerona do Ancjum, odmówił jednak. Za wszelką cenę pragnął odnaleźć Ligię. Pewnego dnia pojawił się Chilon. Chciał on pomóc zakochanemu mężczyźnie i porwać kobietę jeszcze raz. Winicjusz nie zgodził się. Był już zupełnie innym człowiekiem. Kazał wychłostać Chilona. Kara została szybko przerwana, gdyż winowajca osłabł.
Winicjusz tymczasem postanowił poślubić Ligię. Poprosił o zgodę jej opiekunów. Dziewczyna potwierdziła swą miłość do Marka, a św. Piotr ich pobłogosławił. Stali się oni oficjalnymi narzeczonymi. Winicjusz był ogromnie szczęśliwy i wszystkich swoich niewolników obdarzył wolnością.
Neron tymczasem opuścił Rzym i udał się w długą podróż. Towarzyszył mu między innymi Winicjusz, który wcześniej poprosił Ursusa o sprawowanie opieki nad Ligią oraz apostoł Paweł, aby tam głosić słowo Boże.
Cesarz ułożył poemat o zdobyciu Troi, żalił się, iż nigdy jeszcze nie widział płonącego miasta. Tymczasem Winicjusz w liście do ukochanej napisał o tym, że Neron zamierza podpalić Rzym. Niedługo potem mężczyzna pojechał na spotkanie z Ligią. Przerwały je jednak odgłosy wygłodzonych lwów. Zwierząt używało się do straszliwych walk na arenie.
Petroniusz wyjednał zgodę Nerona na wyjazd Winicjusza do Rzymu i poślubienie Ligii. Ta wiadomość wywołała ogromną złość Poppei. Chwilę potem przybył posłaniec z wiadomością o pożarze Rzymu.
Marek wyruszył natychmiast na ratunek ukochanej. Dowiedział się, iż miasto kazał podpalić Neron. Były to jednak tylko przypuszczenia.
W płonącym mieście panował chaos i rozboje. Winicjusz spotkał Chilona, a ten poinformował go, iż Ligia żyje. Razem postanowili odnaleźć dziewczynę. To, co w tym czasie działo się w Rzymie było przerażające. Liczne grabieże i rozboje. Neron na szalejący ogień patrzył z ogromnym zachwytem. Był dla niego natchnieniem. Ludzie widzieli zadowolenie cesarza i zdali sobie sprawę z tego, iż to on podpalił miasto. Ogarnęła ich wściekłość. Uspokajał ich Petroniusz, który w imieniu Nerona czynił im wielkie obietnice. Tymczasem cesarz postanowił zrzucić na Tigellina winę za podpalenie Rzymu. Ten jednak nie zgodził się, zagroził też buntem pretoriańskim. Podsunął Neronowi pomysł, by winą za ów czyn obarczyć chrześcijan. Bardzo spodobało się to cesarzowi.
Chilon postanowił, iż wyda wszystkich chrześcijan. Z rozkazu Tigellina pretorianie zaczęli opowiadać ludowi rzymskiemu o ich winie. Spowodowało to masowe aresztowania chrześcijan.
Wyznawcy Chrystusa byli więc prześladowani. Ligia również została uwięziona. Winicjusz otrzymał od niej list. Dziewczyna żegnała się z nim na zawsze. Prosiła go także, by pochował ją w swoim grobowcu jak żonę. Ligia była chora. Marek oraz Petroniusz próbowali ją ratować za wszelką cenę. Tigellin ściągnął dzikie zwierzęta ze wszystkich stron świata. Niedługo potem rozpoczęły się krwawe igrzyska. Na arenie pojawili się chrześcijanie. Zostali brutalnie rozszarpani przez wygłodniałe lwy. Tłum obserwował wszystko z ogromnym zachwytem, był żądny krwi. Kiedy miejsce rzezi zostało wykadzone, Neron wystąpił jako śpiewak - lutnista.
W międzyczasie przekupieni ludzie mieli wynieść Ligię w trumnie z otworami jako umarłą. Plan nie powiódł się jednak, gdyż dziewczyna została przeniesiona do innego więzienia.
Minęło kilka dni. Na arenie rozpoczęły się nowe widowiska, mianowicie krzyżowanie chrześcijan. Kryspus zapowiedział wówczas Neronowi rychłą śmierć. Widok umierających ludzi był tak przerażający, że nawet Chilon, który ich wydał nie był wstanie na to patrzeć.
Winicjusz pragnął spotkać się z ukochaną. Został w tym celu grabarzem. Przez trzy dni czuwał przy łożu dziewczyny, która przeczuwała swoją śmierć. Poprosiła Winicjusza, by służył Chrystusowi. Dzięki temu spotkają się po śmierci.
W tym czasie w ogrodach cezara widać było żywe pochodnie palonych chrześcijan. Cezar przyglądał się im z zachwytem. Wśród męczenników Chilon rozpoznał Glauka i poprosił go o wybaczenie. Ten wyraził zgodę. Wywołało to ogromną przemianę w duszy Chilona. Ogłosił on, iż prawdziwy podpalacz to Neron, zaś chrześcijanie są niewinni. Mimo, iż został skazany na śmierć, nie odwołał swych słów. Cezar kazał przywiązać go do niskiego krzyża. Niedźwiedź miał go rozszarpać, lecz zlitował się nad nim. Chilon skonał więc spokojnie.
Odbyły się ostatnie igrzyska. Na arenę został wpuszczony olbrzymi tur z przywiązaną do łba Ligią oraz Ursus. Mężczyzna pokonał zwierzę, a tłum domagał się łaski dla obojga. Neron wyraził zgodę, dał znak łaski.
Niedługo potem, kiedy Ligia wróciła do zdrowia, została wywieziona z Rzymu w obawie przed gniewem Tigellina.
Prześladowania chrześcijan trwały nadal. Neron kazał schwytać obu apostołów. Piotr postanowił opuścić Rzym. W drodze spotkał postać Chrystusa i zapytał: "Quo vadis, Domine? (Dokąd idziesz, Panie?)" Usłyszał odpowiedź: "Gdy ty opuszczasz lud mój, do Rzymu idę, by mnie ukrzyżowano raz wtóry." Piotr, po tych słowach, postanowił wrócić do miasta. Wkrótce został ukrzyżowany. Stracono także apostoła Pawła.
Neron nie oszczędzał nikogo. Stał się bogiem śmierci. Jego ofiarą padła nawet Poppea. Ligia wraz z Winicjuszem żyli szczęśliwie na Sycylii. Pamiętali o nauce Chrystusa i byli jej wierni. Petroniusz natomiast został oskarżony o udział w spisku Pizona na życie cezara. Dowiedział się, iż został wydany na nim wyrok śmierci. Postanowił więc uprzedzić wypadki. Wyprawił ucztę i odczytał list do Nerona. Wyjaśnił w nim, kim jest naprawdę, a następnie kazał otworzyć sobie żyły. Lekarz uczynił to samo Eunice, która postanowiła umrzeć wraz z ukochanym.
Epilog
Cezar powrócił z Grecji. Rzymianie się zbuntowali, a nowym władcą został Galba. Niedługo potem do Nerona przybył goniec z wiadomością o wyroku. Ten postanowił, iż nie odda się w ręce żołnierzy i sam odbierze sobie życie. Przyłożył więc nóż do szyi, ale nie mógł zdobyć się na odwagę. Pomogła mu w tym Epafrodyt.
POLECAMY
Zobacz opracowane przez naszego eksperta zestawy zadań z matematyki.
Piąta część powtórki do matury w następny wtorek! A w niej: zestaw zadań z matematyki wraz z komentarzem przygotowanym przez naszego eksperta oraz opracowanie "Kordiana".
