"Mistrz i Małgorzata" - Michaił Bułhakow
Powieść "Mistrz i Małgorzata" powstawała przez prawie trzynaście lat. Bułhakow rozpoczął ją pod koniec roku 1928. Ostateczna wersja powstała już na łożu śmierci, kiedy to autor dyktował swojej żonie fragmenty dzieła. Do niektórych części utworu pisarz wracał kilkakrotnie, poddawał je weryfikacji, przeróbkom ulegały fragmenty ujawniające mechanizmy funkcjonowania zła na świecie.
Michaił Bułhakow poprzez swą powieść chciał ujawnić zasady kierujące moskiewskim światem w konfrontacji z prawdą i złem. Sytuacja polityczna ówczesnej Rosji, miejsce literatów w totalitarnym państwie stanowią czynniki wzmagające siłę wyrazu dzieła. Osobiste doświadczenia pisarza, odrzucenie i krytyka jego utworów, pozwalają na odnalezienie w utworze obrazu zła w indywidualnym wymiarze.
Po kilkunastu latach zakazów talent pisarza został doceniony. Los jego dzieł odmienił się dzięki wypowiedzi znanego krytyka Wieniamina Kawierina w 1954 roku. Na scenach pojawił się utwór "Dni Turbinów", opublikowano opowiadania i dramaty. Na przełomie lat 1966 i 1967 wydano "Mistrza i Małgorzatę".
"Mistrz i Małgorzata" składa się z dwóch części, podzielonych na 32 rozdziały, i z epilogu. W powieści współistnieją dwa plany, biblijny i moskiewski, mamy więc do czynienia z podwójnym czasem i przestrzenią.
Zasadniczo akcja rozgrywa się w Moskwie i Jeruszalaim od środy do soboty. Oprócz tych dwóch czasów i przestrzeni mamy do czynienia z czasem i przestrzenią fantastyczną. W rozdziale "Wielki bal u szatana" czas pozbawiony jest ciągłości, północ trwa kilka godzin. Mieszkanie Berlioza z kolei mieści w sobie nie tylko korytarz i salę balową, ale również łazienkę z basenem.
W powieści Bułhakowa mamy do czynienia ze zjawiskiem nakładania się czasów. Z realizmem aktualnego życia w Moskwie łączy się historyczny wątek umiejscowiony w Jerozolimie oraz miejsca działania zespołu magików (w Moskwie, ale równocześnie zawsze i wszędzie - w I wieku, w stolicy kraju, podczas balu u szatana, w przestworzach).
1. Nigdy nie rozmawiaj z nieznajomymi
Massolit Michał Aleksandrowicz Berlioz (redaktor miesięcznika i prezes zarządu stowarzyszenia literackiego) oraz Iwan Nikołajewicz Ponyriow (poeta) spotykają się na Patriarszych Prudach w Moskwie i rozmawiają o zamówionym u Bezdomnego antyreligijnym poemacie. Prezentują ateistyczne postawy. Ich dialog przerywa pojawienie się nieznajomego mężczyzny wyglądającego na cudzoziemca, który przyłącza się do ich rozmowy. Podważa on sens kierowania światem przez człowieka, który jest śmiertelny, oraz przepowiada śmierć Berliozowi. Twierdzi, iż jest specjalistą od czarnej magii i przybył do Moskwy, aby pomóc w odczytaniu rękopisów z X wieku. Stwierdza też, iż Jezus istniał naprawdę i rozpoczyna opowieść o nim.
2. Poncjusz Piłat
To opowieść nieznajomego (Wolanda) o spotkaniu prokuratora Judei, Poncjusza Piłata, z Jeszuą (nazywanym Ha - Nocri), czyli z Jezusem, który, głosząc miłość bliźniego bez względu na okoliczności, zrobił na Piłacie ogromne wrażenie. Ten postanowił go uwolnić, gdyż nie doszukał się żadnej jego winy. Plany te jednak uległy zmianie. Doniesiono mu bowiem, iż Jeszua swoimi poglądami obraził cesarza. Piłat zatwierdził wówczas wyrok śmierci, a Jeszua dołączył do trzech skazańców. Na cześć święta Paschy jednemu z nich kara miała zostać darowana. Piłat sugerował, by ocalono Jeszuę, lud jednak był innego zdania. Opowiedział się za darowaniem życia Bar Rabbanowi.
3. Dowód siódmy
Akcja przenosi się do Moskwy. Nieznajomy twierdzi, iż był obecny na tarasie pałacu Piłata podczas przedstawionych zdarzeń. Zapowiada też, iż zatrzyma się u Berlioza. Literaci są pewni, że mają do czynienia z człowiekiem obłąkanym. Woland zwraca się z prośbą do zadeklarowanych ateistów, aby uwierzyli przynajmniej w istnienie diabła, ujawnia też znajomość pewnych faktów, o których nie mógł wiedzieć.
Berlioz postanawia sprowadzić pomoc dla chorego człowieka. Chwilę później następuje nieszczęśliwy wypadek zapowiedziany przez Wolanda (redaktor, poślizgnąwszy się na rozlanym przez Annuszkę oleju, wpada pod tramwaj, a koła pojazdu ucinają mu głowę).
4. Pogoń
Iwan Bezdomny stwierdza, iż śmierć Berlioza spowodował dziwny i tajemniczy profesor. Pragnie go schwytać, lecz nikt nie chce mu w tym pomóc. Nieznajomy, w towarzystwie człowieka w dżokejce i kocura, oddala się. Iwan podąża za nim. Trafia do mieszkania w budynku nr 13, zaskakuje w łazience nagą kobietę. Zabiera świecę i święty obrazek, po czym udaje się nad rzekę Moskwę. Przez pewien czas pływa, a gdy wychodzi, stwierdza, że zginęło mu ubranie. W koszuli i kalesonach (znalazł je na brzegu) wyrusza na dalsze poszukiwania.
5. Co się zdarzyło w Gribojedowie
W Gribojedowie, siedzibie Massolitu, dwunastu literatów oczekuje Berlioza, lecz ten nie zjawia się. Po północy ktoś przynosi informację o jego śmierci. Wkrótce potem przybywa Iwan, opowiada o niezwykłych zdarzeniach. Skrępowany poeta zostaje umieszczony przez milicję w ciężarówce, a następnie przewieziony do szpitala psychiatrycznego.
6. Schizofrenia, zgodnie z zapowiedzią
Iwan przebywa w klinice profesora Strawińskiego. W obecności personelu medycznego oraz poety Riuchina opowiada niesamowitą historię. Mówi o konieczności schwytania tajemniczego konsultanta. Lekarz podejrzewa schizofrenię.
7. Fatalne mieszkanie
Mieszkanie nr 50 przy ulicy Sadowej zajmowane było przez Berlioza i dyrektora Teatru Varietes, Stiopę Lichodiejewa. Nie cieszyło się ono dobrą opinią. Lokatorzy, którzy je zamieszkiwali, znikali bez śladu.
Lichodiejew, po alkoholowej nocy, budzi się i zastaje w mieszkaniu Wolanda z wódką i zakąską. Okazuje się, iż poprzedniego dnia Stiopa podpisał z nim kontrakt na siedem występów za 35 tysięcy rubli, czego nie pamięta. Woland ma jednak wszystkie niezbędne dokumenty. Lichodiejew zauważa, iż w mieszkaniu znajduje się też kompan profesora oraz ogromny kot mówiący ludzkim głosem, który pije wódkę z kieliszka. Chwilę później z tafli lustra wychodzi mały Asasello. Stiopa upada i uderza głową o framugę drzwi. Kiedy odzyskuje przytomność, odkrywa, że znajduje się w Jałcie.
8. Pojedynek profesora z poetą
Iwan Bezdomny opowiada profesorowi Strawińskiemu wydarzenia poprzedniego dnia. Sam uświadamia sobie, iż jego opowieść jest bardzo dziwna, zgadza się też na leczenie.
9. Głupie dowcipy Korowiowa
O mieszkanie nieżyjącego Berlioza stara się wiele osób. Prezes spółdzielni mieszkaniowej przyjmuje łapówkę (400 rubli ukrywa w łazience, w przewodzie wentylacyjnym, we własnym mieszkaniu) od mężczyzny, który podaje się za Korowiowa i po ustaleniu warunków wynajęcia zgadza się na pobyt Wolanda oraz jego towarzyszy w tym mieszkaniu. Gdy prezes wychodzi, Korowiow donosi na milicję o handlu walutą, wskazuje miejsce przechowywania dolarów. Bosy zostaje aresztowany.
10. Wieści z Jałty
Rimski oraz Warionucha, najbliżsi współpracownicy Lichodiejewa, otrzymują wiadomość o jego pobycie w Jałcie. Wydaje się być to nierealne, gdyż Jałta jest zbyt odległa, aby przemieszczenie w tak błyskawicznym czasie było w ogóle możliwe.
Warionucha postanawia wyjaśnić tę sprawę. Zostaje jednak pobity przez kota Behemota, dziewczynę Hellę i Asasella, a następnie zabrany przez nich do mieszkania nieżyjącego Berlioza, gdzie mdleje.
11. Rozdwojenie Iwana
Iwan snuje rozważania na temat wszystkiego, co się wydarzyło. Bezskutecznie usiłuje napisać doniesienie w sprawie tajemniczego konsultanta. Stwierdza też, iż śmierć Berlioza nie powinna go interesować.
12. Czarna magia oraz jak ją zdemaskowano
W Teatrze Varietes Woland i jego kompani rozpoczynają pokaz czarnej magii. Z sufitu lecą banknoty, kot otwiera na scenie magazyn dla pań, gdzie można zamienić starą sukienkę na najmodniejszy model paryski. Konferansjer Bengalski sugeruje, że to zbiorowa hipnoza. Fagot (nowe nazwisko Korowiowa) urywa mu głowę, a następnie złącza ją z tułowiem.
Siemplejarow, przewodniczący komisji akustycznej, domaga się wyjaśnienia sztuczek. Fagot go demaskuje, udowadnia, iż był on wczoraj u swej kochanki. Żona za zdradę wymierza mu karę parasolką.
13. Pojawia się bohater
Iwana odwiedza jeden z pacjentów kliniki. Mistrz, ofiara historii o Poncjuszu Piłacie (nie wydano jego dzieła o procuraturze Judei), wierzy Bezdomnemu. Opowiada o wielkiej miłości do Małgorzaty, zamężnej kobiety oraz o spaleniu swoich rękopisów. W klinice przebywa już cztery miesiące, w tajemnicy przed ukochaną. Pragnie tam odpocząć od zarzutów, jakie sprowadziło na niego dzieło o Piłacie.
14. Chwała kogutowi!
Rimski przebywa w teatrze. Milicja spisuje protokół w sprawie wieczornego przedstawienia. Pojawia się Warionucha, który opowiada o rzekomym odnalezieniu Lichodiejewa w restauracji "Jałta" pod Moskwą. Rimski jest podejrzliwy, zauważa, iż administrator nie rzuca cienia. Chwilę później widzi trupa dziewczyny. Od śmierci ratuje go pianie koguta, dzięki któremu oba upiory znikają. Rimski opuszcza teatr, po czym odjeżdża ekspresem do Leningradu.
15. Sen Nikanora Iwanowicza
W klinice profesora Strawińskiego przebywa również Bosy. Twierdzi, że w administracji pracują sami złodzieje, a Korowiow to diabeł. Po zastrzyku zasypia. Ma sen o przesłuchaniach łapówkarzy odbywających się w teatrze.
16. Kaźń
Bosy ma kolejny sen. Dotyczy on śmierci Jeszui na Nagiej Górze, której przygląda się Mateusz Lewita. Rozpacza, że nie pomógł Jeszui. Pragnąc oszczędzić Mu cierpienia, postanawia Go zabić. W sklepie z pieczywem kradnie nóż, lecz jest już za późno, by go użyć.
Mija kilka godzin. Pojawia się wysłannik Piłata. Wszyscy trzej skazańcy zostają zabici. Mateusz zdejmuje ich ciała z krzyży, zabiera martwego Jeszuę.
17. Niespokojny dzień
W teatrze panuje ogromne zamieszanie. Kierownictwo zniknęło, gabinet Rimskiego został zdemolowany, a przed kasą stoi długa kolejka po bilety.
W gabinecie kierownika Komisji Nadzoru Widowisk pusty garnitur rozmawia przez telefon. Pracownicy śpiewają, a następnie odjeżdżają ciężarówkami do szpitala psychiatrycznego. Księgowy wpłaca pieniądze, a te nagle zmieniają się w obcą walutę. Zostaje on aresztowany.
18. Pechowi goście
Popławski, wuj Berlioza z Kijowa, przyjeżdża na pogrzeb siostrzeńca (otrzymał telegram podpisany przez nieboszczyka). Kiedy jest już na miejscu, spotyka tajemniczych gości, którzy ujawniają jego prawdziwe intencje (zamierza on zdobyć mieszkanie Berlioza). Popławski zostaje wypędzony przez nich z powrotem do Kijowa.
19. Małgorzata
Na ławce siedzi Małgorzata. Przysiada się do niej Asasello i obiecuje, że umożliwi jej spotkanie z Mistrzem. Daje jej krem, informuje o tym, jak go użyć.
20. Krem Asasella
Małgorzata wmasowuje krem w ciało. Preparat posiada właściwości odmładzające. Kobieta jest pełna dziwnej energii, wylatuje na miotle przez okno. Postanawia, iż opuści męża i wygodne życie u jego boku. Przemianę tę obserwuje Natasza, służąca.
21. Lot
Małgorzata, naga, leci na miotle nad Moskwą. Zauważa dom krytyka Łatuńskiego, który sprowadził na Mistrza nieszczęście. Postanawia to mieszkanie zdemolować. Natasza dogania Małgorzatę (nasmarowała się resztkami kremu), lecąc na wieprzu - Mikołaju Iwanowiczu. Prosi pracodawczynię, by wstawiła się za nią, gdyż pragnie zostać wiedźmą.
Dalszą część podróży ukochana Mistrza odbywa w lecącym w powietrzu kabriolecie, który prowadzony jest przez gawrona.
22. Przy świecach
Małgorzata w mieszkaniu przy ulicy Sadowej poznaje Korowiowa, Behemota i Wolanda, u którego wstawia się za Nataszą. W dawnym lokum Berlioza mieści się długi korytarz, sala balowa i łazienka z basenem. Małgorzata dowiaduje się, iż została wybrana gospodynią balu u szatana, który odbędzie się w Moskwie. Gośćmi będą zbrodniarze i potępieńcy.
23. Wielki bal u szatana
Hella i Natasza ubierają Małgorzatę. Chwilę później wita ona gości: zbrodniarzy, samobójców, zdrajców. Wszyscy składają jej hołd. Wśród przybyłych dostrzega arcyksięcia Rudolfa, seniora Tofana oraz Friedę, młodą kobietę z chusteczką, która udusiła nią swoje dziecko. Woland skazuje Berlioza na niebyt, powołując się na jego wolę. Na balu pojawia się także baron Meigel, urzędnik Komisji Widowisk, który uwielbia szpiegować i donosić. Abbadon i Asasello zabijają go, ponieważ należy on do świata ludzi żyjących. Salę balową ogarnia destrukcja i ciemność.
24. Wydobycie Mistrza
Woland pragnie zrewanżować się Małgorzacie za jej udział w balu. Ta prosi o uwolnienie Friedy od cierpień związanych z uduszeniem przez nią synka, a dla siebie o powrót Mistrza. Ukochany pojawia się natychmiast. Woland pragnie poznać powieść, która przyczyniła się do tragedii jej autora, oddaje ją Mistrzowi, mówiąc: "Rękopisy nie płoną" (powieść została wcześniej spalona).
Mistrz rozpoznaje wśród zgromadzonych osoby z opowieści Iwana Bezdomnego. Małgorzata otrzymuje od Wolanda na pożegnanie złotą podkówkę z diamentami, którą najpierw gubi, a potem odzyskuje dzięki pomocy Asasella. Kobieta i jej ukochany wracają do swego mieszkania w zaułku Arbackim. Małgorzata zaczyna czytać kolejny fragment powieści.
25. Jak procurator usiłował ocalić Judę z Kiriatu
Piłat w zakamuflowany sposób zleca Afraniuszowi, dowódcy tajnych służb, zabicie Judy z Kiriatu.
26. Złożenie do grobu
Nisa zwabia swego ukochanego, Judę, w odludne miejsce, gdzie ten przyznaje się do otrzymania zapłaty (30 tetradrachm) za donos i zostaje zabity.
Piłat dowiaduje się od Afraniusza o śmierci Judy oraz o tym, iż ciało Jeszui zabrał Mateusz Lewita. Ten wkrótce do niego przybywa i oświadcza, że zamierza zabić zdrajcę Ha - Nocri, dowiaduje się jednak, iż został uprzedzony. Mateusz odrzuca propozycję pracy w bibliotece, którą oferuje mu Piłat, prosi tylko o kawałek pergaminu.
27. Zagłada mieszkania numer pięćdziesiąt
Toczy się śledztwo dotyczące dziwnych wydarzeń w Moskwie. Milicja udaje się do mieszkania na Sadowej w celu schwytania diabelskich osobników, lecz zastaje tam wyłącznie kota, który ucieka im po całym pomieszczeniu i jest odporny na strzały. Behemot podpala wreszcie mieszkanie, a następnie wspólnie z Korowiowem i Asasellem wyskakują przez okno (świadkowie widzieli trzy sylwetki - nagą kobietę i dwóch mężczyzn).
28. Ostatnie przygody Korowiowa i Behemota
Korowiow i Behemot podpalają najpierw luksusowy sklep, a następnie dom Gribojedowa, po czym wracają do Wolanda.
29. Przesądzone zostają losy mistrza i Małgorzaty
Woland i Asasello siedzą na dachu budynku i obserwują pożary wywołane przez Korowiowa i Behemota. Przybywa tam Mateusz Lewita. W imieniu Jeszui, który przeczytał powieść, prosi o spokój dla Mistrza, o zaopiekowanie się nim i jego ukochaną.
30. Czas już! Czas!
Asasello częstuje Mistrza i Małgorzatę zatrutym winem, a następnie zabiera ze sobą ich duchy. Dosiadają oni trzech czarnych rumaków i odlatują. Iwan Bezdomny w tym czasie dowiaduje się od pielęgniarki o śmierci sąsiada, lecz nie jest tym faktem zmartwiony.
31. Na Worobiowych Górach
Asasello, Mistrz i Małgorzata na Worobiowych Górach spotykają się z Wolandem i jego świtą. Żegnają Moskwę i wyruszają w dalszą drogę.
32. Przebaczenie i wiekuista przystań
Woland i jego kompani powracają do swych właściwych wcieleń. Korowiow zmienia się w rycerza, Asasello w demona - mordercą, Behemot w demona - błazna.
Na szczycie wzgórza siedzi Piłat, z wiernym psem u boku. Marzy on, by wraz z Jeszuą wędrować po pasmach światła i powiedzieć mu wszystko to, czego nie zdążył, kiedy się spotkali. Małgorzata prosi o uwolnienie Piłata od cierpienia. Woland postanawia, iż to Mistrz podejmie decyzję. Nad głową Piłata słychać okrzyk: "Jesteś wolny! Jesteś wolny! On czeka na ciebie!". Ukazuje się smuga światła, po której procurator wraz z psem odchodzi.
Woland proponuje Mistrzowi i Małgorzacie zamieszkanie w wiecznym domu nad rzeką, czym sprawia zakochanym ogromną radość. Chwilę potem, wraz ze swoją świtą, rzuca się w otchłań.
W Moskwie wszystko zaczyna wracać do starego porządku. Skutki obecności w mieście Wolanda i jego świty widoczne są w sposobie traktowania czarnych kotów (męczenie i zabijanie), ludzie o nazwiskach zbliżonych do "Korowiow" trafiają do aresztu.
Iwan Bezdomny zostaje profesorem, wraca do prawdziwego nazwiska (Ponyriow). W księżycowe noce spaceruje po Patriarszych Prudach, po uspokajającym zastrzyku natomiast śni mu się Piłat idący po smudze światła w towarzystwie Jeszui.
Siedemnasta część powtórki do matury w kolejny wtorek! A w niej: zestaw zadań z matematyki wraz z komentarzem przygotowanym przez naszego eksperta oraz opracowanie "Szewców" Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz "Procesu" Franza Kafki.
