Eliza Orzeszkowa w roku 1858 wyszła za mąż. Lata spędzone w Ludwinowie pod Kobryniem (majątek jej męża) odegrały znaczącą rolę w życiu pisarki. Wśród ludu prowadziła pracę oświatową. Brała udział w służbach pomocniczych powstania styczniowego. W swym domu ukrywała również R. Traugutta i przewoziła go do granicy Królestwa Polskiego. W 1865 roku jej mąż został zesłany do guberni permskiej. Pisarka wróciła wówczas do Milkowszczyzny. Po uzyskaniu unieważnienia małżeństwa (1869 r.) osiadła w Grodnie. Eliza Orzeszkowa była współwłaścicielką wypożyczalni i księgarni wydawnictwa w Wilnie (od roku 1879). Niestety, w roku 1882 firma została zamknięta, a pisarka skazana na internowanie przez okres trzech lat w Grodnie, co przeciągnęło się do lat pięciu. W roku 1894 wyszła ponownie za mąż. Eliza Orzeszkowa była dwukrotnie wysuwana do Nagrody Nobla (1905 i 1909 r.). W roku 1906 otrzymała nagrodę im. F. Kochmana. Twórczość pisarki można podzielić na trzy okresy: I 1866 - 1876: powstawały tu powieści tendencyjne. Eliza Orzeszkowa przeciwstawiała się romantyzmowi, a od literatury żądała prawdopodobieństwa życiowego. Warto tu wymienić: "Obrazek z lat głodowych" (opowiadanie, jej debiut), "Ostatnia miłość", "Na prowincji", "W klatce", "Cnotliwi", "Pan Graba", " Na dnie sumienia", "Marta". II 1877 - 1891: "Meir Ezofowicz" rozpoczyna właśnie ten okres w życiu pisarki. Jest to moment przejścia do powieści realistycznej, poruszenie problematyki narodowej oraz społeczno - demokratycznej. Należy tu wymienić takie pozycje, jak: "Widma", "Sylwek Cmentarnik", "Niziny", "Dziurdziowie", "Nad Niemnem", "Cham", "Jędza" i inne. III 1892 - 1910: w tym okresie pisarka odrzuca ateizm i antyklerykalizm, pogłębia analizę psychologiczną, skupia się na jednostce i jej przeżyciach. Utwory z tego etapu to jej szczytowe osiągnięcie. Należą tu między innymi: "Dwa bieguny", "Argonauci", tom nowel "Iskry", "Gloria victis" (tom opowiadań z 1910 roku, który zawiera osobiste wspomnienia pisarki). Eliza Orzeszkowa to bardzo wybitna postać. Jej twórczość była w pewnym stopniu inspiracją dla S. Żeromskiego, W.S. Reymonta czy dla M. Dąbrowskiej. To, co "wyszło" spod pióra pisarki jest dokumentem historycznym. Znajdziemy tam bowiem obraz społeczeństwa na ziemiach wschodnich w drugiej połowie XIX wieku. Dzieła Elizy Orzeszkowej były tłumaczone na około 20 języków. Warto też wspomnieć, iż druga połowa wieku XIX to rozwój tak zwanej literatury kobiecej, która pojawiała się coraz częściej i na większą skalę. Tutaj niewątpliwie najważniejszą postacią była właśnie Eliza Orzeszkowa. Mówiono, iż popowstaniowa literatura kobieca tworzyła się u jej boku, pod jej życzliwym protektoratem. Właściwie tylko pisarki emigracyjne, w tym także Gabriela Zapolska, przebywająca jakiś czas w Paryżu, nie zaznały jej pomocy i opieki.