Zbiorowość bohaterem
"Chłopi" to powieść, w której na plan pierwszy wysuwa się zbiorowość rządząca się własnymi prawami. Mówi się o niej "naród", "lud", "młodź", "gromada". Życie w Lipcach toczy się właśnie w gromadzie. Najważniejsze decyzje podejmowane są wspólnie, w karczmie lub podczas spotkań, zwłaszcza u bogatych gospodarzy. Gromada występuje jako społeczność religijna w czasie nabożeństw w kościele, podczas zabaw, pracy, a nawet w scenie wygnania Jagny ze wsi. To zbiorowość właśnie ustanawia wszelkie prawa obowiązujące mieszkańców wsi i ona pilnuje ich przestrzegania. Broni swej tożsamości. Potrafi być okrutna, ale także pomocna.
Zbiorowość w utworze Władysława Reymonta, choć wewnętrznie podzielona, potrafi zjednoczyć się w momentach szczególnie ważnych, w chwilach zagrożenia zewnętrznego (walka o prawo do lasu) oraz wewnętrznego, kiedy należy podjąć jakąś decyzję wobec jednostki łamiącej tradycyjne reguły (wypędzenie Jagny).
Nie zawsze jednak ów zbiorowość jest jednością. Podstawowym czynnikiem dezintegrującym jest zróżnicowanie majątkowe. W powieści spotykamy bogatych gospodarzy i wyrobników, a ich życie układa się różnie. Ma to niewątpliwie wpływ na stosunki międzyludzkie czy pozycję bohaterów w zbiorowości. Gromadę tę jako złowrogą siłę postrzega choćby Jagustynka, Antek jest podobnego zdania. Mimo tego, to właśnie z ust wspomnianej kobiety padają słowa:
"Człowiek jeno z biedy da czasem folgę ozorowi, ale w sercu co inszego siedzi, że czy chce, czy nie chce, a z drugimi radować się musi albo i smucić...Nie poradzi żyć z osobna".
Zbiorowość w "Chłopach" mimo wszystko stanowi jedność, pełni nadrzędną rolę, ustanawia prawa, którymi się rządzi, stanowi też czynnik opiniotwórczy.
Kilka postaci jednak wyróżnia się szczególnie na tle tej gromady, mowa tu o Borynie i jego synu Antku, o Jagnie, o Hance.
Maciej Boryna - to bogaty gospodarz, najważniejsza osoba we wsi. Wśród zbiorowości lipieckiej wyróżnia się nie tylko bogactwem, ale także siłą charakteru. Jest ambitny, oschły, despotyczny, zacięty, pracowity, twardy i bezwzględny. Posiada niewątpliwie cechy przywódcze. Mieszkańcy wsi darzą go większym zaufaniem niż samego wójta.
Boryna postanawia poślubić dziewiętnastoletnią Jagnę, sam ma prawie sześćdziesiąt lat. Jest to małżeństwo nie tylko z namiętności, ale też z rozwagi. Pole matki wybranki przylega do jego pola. Kiedy dowiaduje się o zdradzie Jagny z jego własnym synem, staje się zdolny do zbrodni. Tylko przypadek sprawia, iż kochankowie uchodzą z życiem.
Maciej jest wyrachowany, myśli tylko o sobie, lecz ów egoizm łączy się z ogromnie silnym poczuciem solidarności ze zbiorowością. Praca jest dla niego najważniejszą wartością. Kiedy uświadamia sobie, iż Hanka to pracowita i zaradna kobieta zmienia do niej stosunek, zaczyna ją wreszcie traktować jak członka rodziny.
Boryna przedstawiony został w sposób bardzo realistyczny. Posiada mnóstwo wad, ale także zalet. Jest postacią pełnokrwistą, "prawdziwą" i złożoną.
Antek - to syn Macieja Boryny. Jest mężem Hanki, nie kocha jej jednak. Jest zdania, iż jego owdowiały ojciec powinien przekazać mu gospodarstwo.
Antek zakochany jest w Jagnie, więc nie może pogodzić się z faktem, iż to jego ojciec zostaje jej mężem. Rodzi się w nim nienawiść tym bardziej, że Boryna przekazuje dziewczynie sześć morgów ziemi, które to on powinien odziedziczyć. Cała ta sytuacja sprawia, iż bohater wpada wręcz w stan chorobliwej zazdrości, nie wypełnia obowiązków, które do niego należą. Wszystko spada na Hankę, a ten nie widzi, iż jego żona pracuje ponad ludzkie siły.
Antek jest porywczy, dumny, skłonny do bójek, łatwo dostrzec w nim podobieństwo do ojca. Dochodzi w końcu do wniosku, że prawa kierujące życiem w gromadzie są dla niego najważniejsze. Ceni sobie to o wiele bardziej niż uczucie do Jagny.
Hanka - początkowo jest osobą płaczliwą, która boi się męża i teścia. Kiedy wraz z Antkiem zostają wypędzeni z domu Boryny, zmienia się. Wie, iż jej mąż zakochany jest w Jagnie, ma ciężką sytuację materialną, wszystkie obowiązki spadają na nią. Nie załamuje się jednak, wręcz przeciwnie, wie, że "bieda łacniej przekuwa człowieka niżli kowal żelazo". Staje się twarda, pełna energii. Jest przedsiębiorcza, zaradna, okazuje się prawdziwą gospodynią, głową domu.
Jagna - to piękna, młoda, dziewiętnastoletnia dziewczyna. Była oczkiem w głowie matki, to z jej woli została żoną Boryny.
Jagna to postać zupełnie nieprzystosowana do życia w społeczeństwie, jest niedojrzała, sama nie wie, czego od życia pragnie. Pogoń za bogactwem jest jej obca. To osoba wrażliwa na piękno muzyki, wzruszająca się opowieścią literacką Rocha.
Jej dramat wynika z jej odmienności. Zostaje wygnana ze wsi. Władysław Reymont pisze o niej:
"Zapatrzyła się znowu w okno, bo poczerniałe, zwiędłe georginie, kołysane przez wiatr, zaglądały przez szyby, ale wnet zapomniała o wszystkim, nawet o sobie samej, zapadła w takie prześwięte bezczucie, jak ta ziemia w jesienne martwe noce - bo jako ta ziemia święta była Jagusina dusza - jako ta ziemia. Leżała w jakichś głębokościach nie rozeznanych przez nikogo, w bezładzie marzeń sennych - ogromna a nieświadoma siebie - potężna, a bez woli, bez chcenia, bez pragnień - martwa a nieśmiertelna, i jako tę ziemię brał wicher każdy, obtulał sobą i kołysał i niósł tam, gdzie chciał...".
