Błonica

Najczęściej występuje błonica gardła. Objawia się bólem gardła o miernym nasileniu, trudnościami w połykaniu, zaburzeniami mowy, obecnością białawo-szarych nalotów w gardle, gorączką oraz powiększeniem i bolesnością węzłów chłonnych szyi. Przy próbie usunięcia nalotów obecnych na śluzówkach gardła dochodzi do krwawienia. Może dojść do zaburzeń rytmu serca na skutek zmian zapalnych mięśnia sercowego. 

Spotykana jest także błonica krtani, zwana także dławcem lub krupem prawdziwym, występuje najczęściej u małych dzieci, które nie były zaszczepione. W przebiegu choroby dochodzi do obrzęku i zwężenia szpary głośni oraz nalotów na strunach głosowych, co prowadzi do wystąpienia nasilającej się duszności i problemów z oddychaniem. Występuje także charakterystyczny szczekający kaszel, chrypka przechodząca w bezgłos oraz nadmierne ślinienie. Nieleczona błonica krtani może prowadzić do zgonu na skutek uduszenia.

Błonica nosa należy do lżejszych postaci choroby, charakteryzuje się obecnością zazwyczaj jednostronnych zmian na powierzchni błony śluzowej nosa, którym towarzyszy wyciek wydzieliny o charakterze śluzowo-krwistym lub krwisto-ropnym oraz nadżerki na wardze górnej. Błonica nosa jest chorobą przewlekłą, a proces zdrowienia długotrwały.

Rzadkie postaci kliniczne choroby to błonica ucha, błonica skóry, błonica oka, błonica ucha czy błonica narządów płciowych. Są to choroby przewlekłe wywołane przeznietoksyczne szczepy maczugowców błonicy, powodujące jedynie zmiany miejscowe.

Każdy z tych typów może przebiegać z różnym nasileniem objawów. Rozpoznanie rodzaju błonicy pomaga lekarzowi dobrać odpowiednie leczenie.

Objawy błonicy zależą od miejsca zakażenia, ale najczęściej pojawiają się:

Błonica skóry objawia się z kolei owrzodzeniami i zmianami skórnymi. Podobnie jak błonica ucha, błonica skóry należy do rzadszych postaci choroby.

Leczenie błonicy polega przede wszystkim na szybkim podaniu surowicy przeciwbłoniczej, która neutralizuje toksynę błoniczą.

Dawka surowicy zależy od przebiegu choroby i stopnia jej nasilenia oraz momentu jej wykrycia. Antybiotyki mają znaczenie drugorzędne i stosuje się je głównie w przypadku współistniejących zakażeń, np. paciorkowcami.

Wspomagająco podaje się również witaminę C, kompleks witamin z grupy B oraz kokarboksylazę. W przypadkach błonicy krtani niezbędna może być intubacja lub tracheotomia, gdy dochodzi do upośledzenia oddychania. Leczenie błonicy zawsze wymaga hospitalizacji.

Najczęstsze powikłania błonicy to zapalenie mięśnia sercowego, które może prowadzić do niewydolności serca oraz uszkodzenia układu nerwowego, objawiające się porażeniami mięśni, trudnościami w mówieniu, połykaniu, a nawet zaburzeniami oddychania.

Błonica krtani może powodować niedrożność dróg oddechowych i wymagać pilnej intubacji lub tracheotomii.

Ważną rolę w profilaktyce i ograniczaniu zachorowań na błonicę odgrywają regularne szczepienia ochronne. W Polsce szczepienie przeciwko błonicy jest częścią kalendarza szczepień, a szczepionka podawana jest w ramach szczepionki skojarzonej, która chroni również przed tężcem i krztuścem.

Szczepienie podstawowe obejmuje kilka dawek w dzieciństwie oraz dawki przypominające w późniejszym wieku. Natomiast w przypadku kontaktu z osobą zakażoną, stosuje się izolację i profilaktyczne leczenie osób z najbliższego otoczenia.

Szczepionki przeciw błonicy zalicza się do tzw. grupy szczepionek inaktywowanych, czyli "zabitych". Substancją działającą w szczepionce przeciw błonicy jest zmodyfikowana toksyna błonicza, zwana toksoidem błoniczym. Podczas produkcji szczepionki pozbawia się ją właściwości toksycznych - nie jest ona w stanie wywołać błonicy i objawów towarzyszących zakażeniu.

Przed rozpoczęciem masowych szczepień w latach 1954-1955, odnotowywano około 40 000 przypadków błonicy i przeciętnie 3000 zgonów rocznie z powodu błonicy. Po wprowadzeniu szczepień liczba zachorowań systematycznie malała, aż do całkowitego wyeliminowania choroby w kraju. W 1962 roku odnotowywano poniżej 5 tysięcy przypadków rocznie, a w latach 70. i 80. XX wieku liczba zachorowań była sporadyczna. W latach 1981-2000 zgłaszano pojedyncze przypadki błonicy, głównie związane z podróżami do krajów, gdzie choroba była endemiczna.

Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - PZH-PIB, w Polsce od 2001 r. przez ponad dwadzieścia lat nie odnotowano przypadków zachorowań na błonicę.

W 2023 r. zarejestrowano jeden przypadek błonicy, a w roku 2024 r. odnotowano dwa przypadki błonicy. W marcu 2025 r. w Polsce odnotowano jeden przypadek pełnoobjawowej błonicy u sześcioletniego dziecka z Wrocławia, które wróciło z Afryki. Dziecko nie było szczepione przeciwko tej chorobie, trafiło do szpitala w ciężkim stanie. Następnie pojawił się kolejny przypadek u osoby dorosłej. Według służb epidemicznych możliwe są kolejne zakażenia osób z tzw. kontaktu.