Hordy władcy pierścieni

Dziennik podaje, że naukowcy z amerykańskiego Uniwersytetu Cornella odszukali w pierścieniach Saturna ślady obecności niewielkich, stumetrowych satelitów. Znaleźli cztery tego typu obiekty, ale jest ich dużo więcej.

Po smugach je poznacie

Miniksiężyce zostały odkryte dzięki zdjęciom wykonanym przez sondę Cassini, która w toku swojej misji rozpoczętej w 1997 r. ma okrążyć Saturna 70 razy. Są wprawdzie zbyt małe, by sonda mogła je uchwycić za pomocą swoich teleskopów, ale na fotografiach widać wyraźnie ślady ich obecności. To smugi, które odzwierciedlają zamieszanie, jakie księżyce czynią wśród drobniejszych okruchów lodu, wchodzących w skład pierścienia A - zewnętrznego z dwóch najlepiej widocznych pierścieni.

Naukowcy domyślili się istnienia miniksiężyców, tak jak my domyślamy się istnienia odrzutowca, gdy widzimy białą smugę na niebie.

Miniaturowe księżyce mają średnicę około 100 metrów. Dotąd najmniejszymi znanymi księżycami Saturna były Pan i Dafnis. Pierwszy ma około 20 kilometrów średnicy. Krąży w tak zwanej przerwie Enckego - szczelinie wewnątrz pierścienia A. Drugi znajduje się w przerwie Keelera, również wewnątrz pierścienia A. Ma siedem kilometrów średnicy.

Nowe odkrycie zmienia sposób postrzegania Pana i Dafnis. Okazuje się, że nie są to ciała przypadkowo pochwycone przez grawitację Saturna, ale najwięksi przedstawiciele olbrzymiej hordy małych księżyców, krążących wewnątrz pierścienia A. Znalezione właśnie miniksiężyce stanowią stadium przejściowe między Dafnisem, Panem a małymi (od centymetra do dziesięciu metrów) okruchami lodu i skał składającymi się na ten pierścień.

Ślady kosmicznej katastrofy

Odkrycie miniksiężyców ma też zasadnicze znaczenie dla rozwiązania zagadki pochodzenia pierścieni Saturna. W kwestii powstania tej ozdoby Układu Słonecznego ścierają się dwa poglądy. Według pierwszego pierścienie powstały w wyniku katastrofy, która zaszła względnie niedawno - kilkaset milionów lat temu.

Polegała prawdopodobnie na rozpadzie dużego ciała kosmicznego, mógł to być księżyc Saturna trafiony przez asteroidę albo lodowy przybysz z dalszych rejonów Układu Słonecznego, pochwycony i rozerwany przez grawitację planety. Zgodnie z drugą hipotezą pierścienie to bardzo stary materiał - resztki, które pozostały po uformowaniu się Saturna.

Istnienie miniksiężyców wskazuje raczej na prawdziwość pierwszej, katastroficznej koncepcji. Naukowcy uważają, że stumetrowe księżyce są zbyt duże, by mogły stanowić pozostałość po pierwotnym materiale, z którego uformowały się planety.

Wyrąbane korytarze Kolejna sprawa, na którą dzięki odkryciu miniksiężyców naukowcy patrzeć będą w nowy sposób, to pochodzenie szczelin w pierścieniu A: przerwy Keelera i przerwy Enckego. W obu tych przerwach krążą księżyce, w jednej Pan, w drugiej Dafnis.

Naukowcy z Uniwersytetu Cornella proponują przyjąć, że przerwy w pierścieniu A powstały w wyniku wpływu właśnie tych księżyców, które mając kolosalną przewagę masy, wyrąbały sobie korytarze wśród lodowej i skalnej drobnicy. Przerwy w pierścieniu są większym odpowiednikiem smug, dzięki którym odkryto miniksiężyce. Z obliczeń naukowców wynika, że małe okruchy poddane działaniu grawitacji i Saturna i księżyców będą miały tendencję do formowania takich właśnie przerw.