Śmierć kliniczna. Co zobaczyli ludzie, którzy byli "po tamtej stronie"

Śmierć od samego początku była, jest i będzie wpisana w życie. Przerażeni nieodwracalnością ostatniego aktu próbowaliśmy ją oswajać poprzez rytuały pogrzebowe. Zresztą nie tylko my, bo szacunek dla szczątków wykazują również zwierzęta. - Słonie, jak natrafią na czaszki albo na kły, to zatrzymują się i medytują; podobnie jak ludzie, którzy modlą się przy mogile - wyjaśnia *profesor Vetulani.  

Nauka do kwestii śmierci podchodzi z dystansem i na chłodno. W  definicjach  zamyka towarzyszące jej procesy, ale  nie daje odpowiedzi na wszystkie nurtujące nas wątpliwości. - Śmierć to nieodwracalne zatrzymanie części mózgu, w wyniku ustania czynności neuronów. Niemal zawsze jest to spowodowane niedokrwieniem, choćby dlatego, że neurony są bardzo wrażliwe na brak tlenu - tłumaczy ekspert .

Dowód na istnienie duszy

Umieramy pozostawiając po sobie tylko zwłoki. Odchodzimy z tego świata. Zagadką pozostaje tylko gdzie.  Pozostajemy w nicości? Czeka nas sąd? A może udajemy się do krainy wiecznej szczęśliwości? Świadectwa ludzi, którzy byli "po tamtej stronie" dają nadzieję na jakieś potem.  - Osoby, które były umierające, ale zostały odratowane, opisują swoje doznania w okresie, który my nazywamy śmiercią kliniczną. To, czego wówczas doświadczyły, jest definiowane jako zjawiska okołośmiertne . Dla wielu są one dowodem na istnienie niezależnej od ciała duszy, podobnie jak deja vu ma być świadectwem wędrówki dusz - wyjaśnia profesor Vetulani.

Zjawiska okołośmiertne nie mają naukowego potwierdzenia, ale neurobiologia ich nie neguje. Próbuje wyjaśniać te fenomeny poprzez zmiany zachodzące w umierającym mózgu. Profesor Vetulani wskazuje, że neurobiolodzy mają tendencję do interpretacji omawianych zjawisk jako halucynacji, w które wierzymy. Ich powstawaniu sprzyja wzrost serotoniny obserwowany u konających oraz kwasica mózgu, która następuje w momencie, kiedy nie mamy tlenu. Kluczowe jest też tempo umierania. - Podczas umierania wydzielają się beta-endorfiny, których poziom wzrasta w mózgu przy konaniu świadomym . Dowodem są badania przeprowadzone u psów. Jeżeli w chwili konania były w ogólnym znieczuleniu, poziom beta-endorfin nie podnosił się, ale wzrastał, gdy umierały w sposób świadomy  - wyjaśnia ekspert.

Nieodwracalne zmiany w mózgu

Przeżycie śmierci klinicznej powoduje nieodwracalne zmiany w mózgu i w charakterze człowieka. - Najczęściej przestają bać się śmierci, ale mówimy tutaj nie tylko o psychologii. Coś autentycznego dzieje się także w ich mózgu i obserwowana tam aktywność jest podniesiona w sposób trwały i to jest istotne - podkreśla profesor Vetulani.

Okres tunelu, o którym wspominają wszyscy ci, którzy zetknęli się ze śmiercią kliniczną to nie jedyny punkt wspólny raportowanych doznań.  Zjawiskom wyjścia  z ciała towarzyszy jeszcze autoskopia, depersonalizacja (utrata osobowości), dematerializację oraz uczucie odlotu.  - W przypadku autoskopii osoba mówi, że  widzi własne ciało z innej perspektywy, najczęściej uniesionej, towarzyszy jej również utrata osobowości i dematerializacja. Takie rzeczy mogą się zdarzyć bez umierania - wyjaśnia naukowiec.  Autoskopia często występuje również u chorych zmagających się z padaczką.

Badania dowodzą, że istnieją takie miejsca w mózgu, które generują zjawiska podobne do tych raportowanych przez osoby, które przeżyły śmierć kliniczną. - Analizy zbiorcze uszkodzeń mózgu wykazały, że najczęściej dochodzi do nich w okolicy złącza skroniowo-ciemieniowego. To takie miejsce, które pozwala nam na wejście w tok myślenia innych osób i ocenę cudzych reakcji na to, co robimy sami - tłumaczy neurobiolog.

Wzrost aktywności elektrycznej

Doświadczenia przeprowadzone na umierających pacjentach, którzy za  zgodą rodziny byli odłączani od aparatur podtrzymujących  ich przy życiu, pozwalają z całą pewnością stwierdzić, że tuż przed śmiercią następuje wzrost aktywności elektrycznej u człowieka.  

Taką tezę  - na co zwraca uwagę neurobiolog - potwierdzają też badania, jakim poddano osoby, od których pobierano narządy. W obu przypadkach -  zarówno u tych, u których stwierdzono śmierć mózgową, jak i tych ze zgonem sercowym -   efekt był taki sam.  Co ciekawe, bliscy pacjentów, którzy towarzyszyli  im w ostatniej drodze, zwykle były przekonani, że widzą, jak dusza wychodzi z ciała.

Pod dyktando kultury

Dyskusja  o znaczeniu zjawisk okołośmiertnych  i hipotezy życia po życiu trwa. Profesor Vetulani  podkreśla, że najwięcej raportów pochodzi od pacjentów, którym groziła nagła śmierć  sercowa, a  ich doświadczenia generują przed wszystkim uwarunkowania kulturowe. -  W raportach osób, które przeżyły śmierć kliniczną często pojawia się tunel, ale to, co znajduje się na jego końcu, ma związek z kulturą - wyjaśnia ekspert. - Pacjenci  z naszego kręgu kulturowego  twierdzą, że czekają tam krewni, którzy przyjmują w "nowy świat". W innych kulturach obraz tunelu jest nieco inny. Przykładowo u wyznawców hinduizmu, na jego końcu nikt się nie pojawia, co ma bezpośredni związek z tym, że  w tej kulturze nie ma duszy personalnej i pozostającej,  ona wciela się w coś zupełnie innego - dodaje. Zatem, to kultura dyktuje nam, co mamy widzieć w  naszych zjawiskach okołośmiertnych.

Dlaczego śmierć zatrzymuje zegary?

 - Bardzo ciekawe wyniki dały analizy  przeprowadzone w Chinach. Badaniom poddano tam też pacjentów, u których stwierdzono zatrzymanie akcji serca. Pierwsze uczucie, jakie im towarzyszyło to zdziwienie, a drugie to poczucie bezradności - tłumaczy naukowiec.  Ich doświadczenia różniły się jednak od siebie.  - Jeden widział postaci mu życzliwe, a kolejny groźne zwierzęta, które wypominały mu złe uczynki. Zatem po dobrych przychodzili ci, którzy prowadzili do nieba, a na złych czekały diabły. Trzeci pacjent miał zmienny obraz; raz była to figura geometryczna, a innym razem zwierzę. Ostatecznie obiekt go wchłonął  - dodaje ekspert.

Zdaniem profesora Vetulaniego, kwestią nadal niewyjaśnioną, o której uczeni nie mówią w ogóle, a wiele osób raportuje, pozostaje to, że w momencie śmierci człowieka  w jakieś niedalekiej odległości  często pękają kieliszki, albo zatrzymują się zegary.  - Natura tych zjawisk,  z powodu braku metod, dotąd nie została zbadana, ale nie można wobec nich przejść obojętnie - zaznacza neurobiolog.

*Artykuł powstał w oparciu o wykład "Neurobiologia śmierci i zjawiska okołośmiertne" prof. Jerzego Vetulaniego, neurobiologa, psychofarmakologa i biochemika;  członka Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.