Jurij Gagarin - pierwszy człowiek w kosmosie
50 lat temu, 12 kwietnia 1961 roku, radziecki kosmonauta Jurij Gagarin wzniósł się w rakiecie Wostok 1 na orbitę okołoziemską. Był to pierwszy w dziejach ludzkości lot człowieka w przestrzeni kosmicznej.
Jurij Gagarin
Gagarin okrążając Ziemię, przebył ponad 40 000 kilometrów. Zajęło mu to 108 minut. Opisując później swoją misję powiedział: "Orbitując wokół Ziemi w statku kosmicznym, zobaczyłem, jaka piękna jest nasza planeta. Ludzie, będziemy chronić i pomnażać to piękno, a nie niszczyć je!".
Kosmonauta z chłopskiej rodziny
Jurij Aleksiejewicz Gagarin przyszedł na świat w 1934 roku we wsi Kłuszyn. Pochodził z chłopskiej rodziny. W 1941 roku rozpoczął naukę w szkole podstawowej, a od roku 1950 uczęszczał do szkoły technicznej w Lubiercach i tam zaczęła się jego fascynacja lotnictwem. Wstąpił do aeroklubu, a w wolnych chwilach uczył się pilotażu. Pierwszy samodzielny lot odbył w 1955 roku. Zakończył także naukę w szkole technicznej i wstąpił do szkoły lotniczej w Orenburgu, którą z kolei ukończył w 1957 roku, a w 1958 Akademię Techniczną Lotnictwa w Moskwie. Wtedy pilotował już samoloty MiG w Murmańsku.
27 października 1957 roku Jurij Gagarin ożenił się z Walentiną Gorjaczewą, która urodziła mu dwie córki: Helenę i Galję. Była jego jedyną żoną, choć podobno, gdy został już bohaterem, często sięgał po alkohol i wdawał się w przelotne romanse.
Wybrany z dziewiętnastu
W roku 1960 Jurij Gagarin rozpoczął, wraz z innymi 19 pilotami, przygotowania do lotu w kosmos. Treningi odbywały się w całkowitej tajemnicy, a po jakimś czasie grupa została zawężona do sześciu pilotów. Pozostali nie sprostali trudnym treningom naziemnym. Ich celem było wyznaczenie granic wytrzymałości ludzkiego organizmu. Pilotów rozpędzano w wirówkach do prędkości, w której przez siedem minut musieli znieść duże przeciążenie. Chodziło o to, by zbadać, jak będzie reagować organizm człowieka w czasie startu rakiety oraz powrotu kapsuły załogowej na Ziemię.
Kto przerwał test, był usuwany z zespołu. Kosmonautów zamykano także w komorach izolacyjnych, w których sztucznie zmieniało się ciśnienie. W takich symulatorach odtwarzano warunki panujące na wielkich wysokościach i w przestrzeni kosmicznej.
10 kwietnia 1961 roku był dla Gagarina jednym z ważniejszych dni w życiu. Właśnie wtedy Komisja Państwowa zdecydowała, że to on będzie pierwszym człowiekiem, który poleci w kosmos.
W tajemnicy przed rodziną
12 kwietnia 1961 roku Gagarin przeszedł do historii, odbywając lot kosmiczny statkiem Wostok dookoła orbity Ziemi. Statek wystartował o godzinie 6:07, a wylądował o 7:55. Jurij przebył ponad 40 000 kilometrów w 108 minut. Pierwsza faza powrotu z orbity przebiegała zgodnie z planem. Automatyczny system wykonywał wszystkie niezbędne czynności. Gagarin dopiero wtedy uświadomił sobie, czego właśnie dokonał. Myślał o tym, co powiedzą ludzie, gdy dowiedzą się o jego locie. Przypomniał sobie o rodzinie, która była przekonana, że lot ma nastąpić dopiero 14 kwietnia. Jurijowi nie pozwolono poinformować żony o prawdziwym terminie lotu. Zdawał też sobie sprawę z tego, że jest "królikiem doświadczalnym". Nieudany lot i jego ewentualna śmierć miały zostać utrzymane w tajemnicy.
Awaria i katapultowanie
Choć ZSRR przedstawiał ten lot, jako wielki sukces, nie przebiegał on bez zakłóceń. Nastąpiła awaria silnika hamującego, w wyniku czego wyciekł utleniacz, a to spowodowało niezaplanowaną, 10 minutową rotację statku. Po jego wyhamowaniu i próbie odłączenia kapsuły powrotnej od reszty statku, okazało się, że pozostają one nadal połączone przewodem. Dopiero po wejściu w atmosferę przewód uległ spaleniu, a to spowodowało odłączenie się kapsuły.
Gagarin katapultował się z kapsuły powrotnej przed jej lądowaniem, na wysokości około siedmiu tysięcy metrów i wylądował tak jak kapsuła - na spadochronie. Podobno podczas lotu gwizdał melodię pieśni "Ojczyzna słyszy, ojczyzna wie".
Władze Związku Radzieckiego przez wiele lat zaprzeczały katapultowaniu Gagarina. Powodem tego było założenie, że powrót astronauty wraz ze statkiem jest warunkiem koniecznym do uznania rekordów prędkości, wysokości i długości lotu przez FAI (Międzynarodową Federację Lotniczą).
Bohater i celebryta
W jednej chwili z nikomu nieznanego człowieka Gagarin stał się bożyszczem milionów. W Moskwie odbyło się jego uroczyste powitanie na Ziemi, a udział w nim brali Nikita Chruszczow oraz tłumy wielbicieli. Kosmonauta został międzynarodowym bohaterem. Odznaczono go Orderem Lenina oraz otrzymał honorowy tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Wakacje spędzał na Krymie z najważniejszymi osobami w państwie.
Szybko stał się rozpoznawalny na całym świecie. Objechał wiele państw, odwiedzając monarchów. Był gościem między innymi królowej brytyjskiej. Po odwiedzeniu stolicy Wielkiej Brytanii udał się do Manchesteru, a następnie w lipcu 1961 roku do Polski, gdzie był witany przez tłumy. W Belwederze otrzymał jedno z najwyższych odznaczeń krajowych - Order Krzyża Grunwaldu. W sierpniu 1962 roku uczestniczył w VII Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów, który odbywał się w Finlandii. W październiku 1963 roku radziecki bohater wraz z kosmonautką Walentiną Tierieszkową odwiedził Nowy Jork, a tam na sali obrad Zgromadzenia Ogólnego ONZ kosmonauta opowiedział się przeciwko umieszczaniu broni jądrowej na orbicie.
Miał polecieć na Księżyc
Władze ZSRR planowały, iż pod koniec lat 60. Gagarin będzie pierwszym człowiekiem, który stanie na Księżycu. Niestety, plany te pokrzyżował tragiczny wypadek. 27 marca 1968 kosmonauta odbywał treningowy lot samolotem MiG-15, 21 kilometrów od miasta Kirżacz. Maszyna uległa awarii i spadła na ziemię. Razem z 34-letnim wtedy Gagarinem zginął jego instruktor lotniczy Władimir Sieriogin.
Przyczyny tego wydarzenia nie zostały całkowicie wyjaśnione. Jest wiele hipotez. Mówi się o wpływie alkoholu, brawurze. Ponad 40 lat po katastrofie, w której zginął, pojawiają się nowe dowody. Zagadkowa śmierć Gagarina od samego początku była przedmiotem spekulacji. Jedna z teorii mówiła o wykonaniu przez astronautę gwałtownego manewru, by ominąć balon pogodowy, co spowodowało utratę przytomności i kontroli nad maszyną. Inna wersja to zderzenie MiG-a z ptakami, bądź też strata nośności przy zbyt gwałtownych manewrach i małych prędkościach.
Najnowsze dowody wskazują na to, że przyczyną awarii był nieuszczelniony nawiew powietrza w kabinie samolotu, który rozhermetyzował maszynę. Kiedy piloci zorientowali się, że kabina jest nieszczelna, rozpoczęli awaryjne zniżanie. Manewr wykonany był zbyt szybko i spowodował katastrofę. Prawdopodobnie to piloci, którzy mieli ćwiczenia dzień wcześniej, zostawili niedomknięty nawiew, a Gagarin i Sieregin nie zauważyli tego przed startem.
Kult pierwszego kosmonauty
Pierwszy radziecki kosmonauta został uroczyście pochowany na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim, gdzie do dzisiaj, co roku, składane są kwiaty.
W 1968 roku przemianowano nazwę rodzinnej wsi kosmonauty, Kłuszyn - na Gagarin. Oprócz tego jego imię nosi krater na Księżycu, planetoida, złoty medal FAI oraz plac w Moskwie, gdzie znajduje się 40-metrowy pomnik astronauty. Istnieje też hokejowy puchar im. Gagarina. W wielu miastach można spotkać ulice, aleje, place, szkoły, parki noszące imię Jurija Gagarina. Na jego cześć nazwano statek naukowo-badawczy "Kosmonauta Jurij Gagarin", a grupa muzyczna Underwood stworzyła piosenkę "Gagarin, ja pana kochałam".
W latach 60. wielu rodziców nadawało swoim dzieciom imię Jurij. W ZSRR z okazji 20. i 30. rocznicy lotu Gagarina wybito dwie pamiątkowe monety, a w roku 2001, dla upamiętnienia pierwszego lotu człowieka w kosmos, wyemitowano w Rosji serię czterech monet z podobizną Gagarina. W tym samym roku zapoczątkowano tradycję obchodów rocznicy lotu Rosjanina, którą nazwano "Noc Jurija". Jej celem jest zainteresowanie i zainspirowanie ludzi eksploracją kosmosu.
Joanna Wałęga
