Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich to jednoosobowy organ państwowy, który stoi na straży wolności, praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach. Jeżeli stwierdzi, że organizacje albo instytucje zobowiązane do przestrzegania i realizacji wolności naruszają prawa, podejmuje stosowne kroki. Rzecznik praw obywatelskich pełni funkcję ombudsmana co oznacza, że działa jako niezależny urzędnik, do którego można odwoływać się w sprawach naruszania praw po wyczerpaniu samodzielnych możliwości prawnych. 

Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną. Rzecznik nie może zajmować żadnego innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może także należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. 

Kadencja rzecznika trwa 5 lat i liczona jest od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje, jednak utrwalił się zwyczaj, iż po upływie pierwszej kadencji osoba pełniąca tę funkcję nie kandyduje ponownie. Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez następcę. 

Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw ma każdy obywatel. Złożenie wniosku do RPO nie wiąże się z koniecznością poniesienia jakichkolwiek opłat. Rzecznik Praw Obywatelskich może podjąć sprawę lub odmówić jej podjęcia, przekazać ją lub poinformować wnioskodawcę o przysługujących mu środkach działania. 

Rzecznik Praw Obywatelskich jako wyraz uznania dla występowania w obronie podstawowych wartości i prawd, nawet wbrew zdaniu i poglądom większości, przyznaje doroczną honorową Nagrodę Rzecznika Praw Obywatelskich im. Pawła Włodkowica. Nagroda przyznawana jest w międzynarodowym Dniu Praw Człowieka, dokładnie 10 grudnia.