KGB (Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR)

13 marca 1954 na podstawie dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR został powołany Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR. W skład KGB weszły departamenty i służby wydzielone z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Pierwszym przewodniczącym nowo utworzonego komitetu został bliski współpracownik Stalina, Chruszczowa i Żukowa – pułkownik Iwan Aleksandrowicz Serow.

W drugiej połowie lat 50. XX wieku, po śmierci Stalina, KGB przeszło gruntowną reorganizację. Wiązało się to przede wszystkim z procesem destalinizacji społeczeństwa i państwa. Zlikwidowano ponad 3 500 aparatów miejskich i powiatowych, niektóre jednostki operacyjne i śledcze zostały połączone. Stworzono jeden aparat śledczy, zamiast osobnych jednostek w każdym departamencie i urzędzie. W 1955 zredukowano ponad 7 500 etatów pracowniczych, a około 8 000 funkcjonariuszy KGB zostało przeniesionych do służby cywilnej.

Znaczne wzmocnienie i rozszerzenie kontroli KGB nad wszystkimi sferami życia państwowego i społecznego przypadło na lata 1967-1982, gdy przewodniczącym Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego był Jurij Władimirowicz Andropow.

KGB funkcjonowało do 3 grudnia 1991 roku, gdy za sprawą reform przeprowadzonych przez Vadima Viktorovicha Bakatina zostało przekształcone w Międzyrepublikańską Służbę Bezpieczeństwa (MSB).

KGB – zadania

Komitet Bezpieczeństwa Państwowego miał realizować szereg zadań związanych z bezpieczeństwem ZSRR. Należał do nich wywiad zagraniczny, kontrwywiad, działalność operacyjno-śledcza, ochrona granic państwowych, ochrona przywódców państwowych i rządu, organizacja i zapewnienie komunikacji rządowej, walka z nacjonalizmem, przestępczością oraz działalnością antyradziecką.

KGB dostarczało również KC KPZR (a także najwyższym organom władzy państwowej i kierownictwu ZSRR) informacji, które mogły mieć wpływ na bezpieczeństwo ZSRR, obronę kraju, sytuację społeczno-gospodarczą, kwestie polityki zagranicznej, czy też zagraniczną działalność gospodarczą ZSRR oraz partii komunistycznej.

Struktura i kierownictwo KGB

W każdej republice ZSRR znajdował się oddzielny komitet bezpieczeństwa. Struktura KGB obejmowała dziewięć zarządów:

• I Zarząd Główny (wywiad zagraniczny),
• II Zarząd Główny (kontrwywiad),
• III Zarząd Główny (kontrwywiad wojskowy),
• IV Zarząd (transport i logistyka),
• V Zarząd Główny (bezpieczeństwo ekonomiczne, walka z sabotażem ideologicznym),
• VI Zarząd Główny (kontrwywiad gospodarczy i ekonomiczny),
• VII Zarząd Główny (inwigilacja),
• VIII Zarząd Główny (wywiad elektroniczny),
• IX Zarząd Główny (ochrona kierownictwa partii i państwa).

Przez prawie 40 lat funkcjonowania KGB miało 8 przewodniczących. Najdłużej funkcję pełnił Jurij Władimirowicz Andropow – 5487 dni (18 maja 1967 – 26 maja 1982), a najkrócej Witalij Wasiliewicz Fedorczuk – 205 dni (26 maja 1982 – 17 grudnia 1982).