KGB

13 marca 1954 na podstawie dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR został powołany Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR. W skład KGB weszły departamenty i służby wydzielone z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Pierwszym przewodniczącym nowo utworzonego komitetu został bliski współpracownik Stalina, Chruszczowa i Żukowa – pułkownik Iwan Aleksandrowicz Serow.

W drugiej połowie lat 50. XX wieku, po śmierci Stalina, KGB przeszło gruntowną reorganizację. Wiązało się to przede wszystkim z procesem destalinizacji społeczeństwa i państwa. Zlikwidowano ponad 3 500 aparatów miejskich i powiatowych, niektóre jednostki operacyjne i śledcze zostały połączone. Stworzono jeden aparat śledczy, zamiast osobnych jednostek w każdym departamencie i urzędzie. W 1955 zredukowano ponad 7 500 etatów pracowniczych, a około 8 000 funkcjonariuszy KGB zostało przeniesionych do służby cywilnej.

Znaczne wzmocnienie i rozszerzenie kontroli KGB nad wszystkimi sferami życia państwowego i społecznego przypadło na lata 1967-1982, gdy przewodniczącym Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego był Jurij Władimirowicz Andropow.

KGB funkcjonowało do 3 grudnia 1991 roku, gdy za sprawą reform przeprowadzonych przez Vadima Viktorovicha Bakatina zostało przekształcone w Międzyrepublikańską Służbę Bezpieczeństwa (MSB).

KGB - zadania

Komitet Bezpieczeństwa Państwowego miał realizować szereg zadań związanych z bezpieczeństwem ZSRR. Należał do nich wywiad zagraniczny, kontrwywiad, działalność operacyjno-śledcza, ochrona granic państwowych, ochrona przywódców państwowych i rządu, organizacja i zapewnienie komunikacji rządowej, walka z nacjonalizmem, przestępczością oraz działalnością antyradziecką.

KGB dostarczało również KC KPZR (a także najwyższym organom władzy państwowej i kierownictwu ZSRR) informacji, które mogły mieć wpływ na bezpieczeństwo ZSRR, obronę kraju, sytuację społeczno-gospodarczą, kwestie polityki zagranicznej, czy też zagraniczną działalność gospodarczą ZSRR oraz partii komunistycznej.

KGB - struktura i kierownictwo

W każdej republice ZSRR znajdował się oddzielny komitet bezpieczeństwa. Struktura KGB obejmowała dziewięć zarządów:

• I Zarząd Główny (wywiad zagraniczny),
• II Zarząd Główny (kontrwywiad),
• III Zarząd Główny (kontrwywiad wojskowy),
• IV Zarząd (transport i logistyka),
• V Zarząd Główny (bezpieczeństwo ekonomiczne, walka z sabotażem ideologicznym),
• VI Zarząd Główny (kontrwywiad gospodarczy i ekonomiczny),
• VII Zarząd Główny (inwigilacja),
• VIII Zarząd Główny (wywiad elektroniczny),
• IX Zarząd Główny (ochrona kierownictwa partii i państwa).

Przez prawie 40 lat funkcjonowania KGB miało 8 przewodniczących. Najdłużej funkcję pełnił Jurij Władimirowicz Andropow – 5487 dni (18 maja 1967 – 26 maja 1982), a najkrócej Witalij Wasiliewicz Fedorczuk – 205 dni (26 maja 1982 – 17 grudnia 1982).

Rosyjska Federalna Służba Bezpieczeństwa (FSB) jest spadkobierczynią KGB (Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego), powstała wskutek przekształcenia sowieckich służb specjalnych po rozpadzie ZSRR. 

 W listopadzie 1991 r. na skutek puczu Giennadija Janajewa, prezydent Borys Jelcyn rozwiązał dekretem KGB, a w to miejsce powołał Ministerstwo Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, w którego skład weszły: Federalna Agencja Bezpieczeństwa oraz Służba Wywiadu Zagranicznego. Podział służb miał być reakcją na poparcie puczu.

Resort został rozwiązany 21 grudnia 1993 r, a w jego miejsce powstała Federalna Służba Kontrwywiadowcza (FSK).

3 kwietnia 1995 r. na mocy ustawy o organach Federalnej Służby Bezpieczeństwa w Federacji Rosyjskiej FSK została przemianowana na Federalną Służbę Bezpieczeństwa (FSB). Większość kadry kierowniczej to dawni oficerowie KGB.

Na Białorusi współcześnie funkcjonuje wewnętrzna służba bezpieczeństwa pod nazwą KGB RB (Komitet Bezpieczeństwa Państwowego Republiki Białorusi).