Szczeciński Cmentarz Centralny

Szczecińska nekropolia ustępuje rozmiarami jedynie Ohlsdorfer Friedhof w Hamburgu o powierzchni 200 ha i Wiener Zentralfriedhof w Wiedniu o powierzchni l98 ha. Główne alejki parkowe cmentarza mają łącznie długość 12 kilometrów, a alejki boczne i mniejsze uliczki ciągną się w sumie na długości około 60 kilometrów.

Cmentarz Centralny, dawny Haupt Friedhof, założono w latach 1899-1900. Otwarto go w grudniu 1901 r. Generalny projekt nekropolii opracował szczeciński architekt Wilhelm Meyer- Schwartau. Był on także twórcą neoromańskiej kaplicy głównej (1900- 1902).

Na cmentarzu powstały oryginalne obiekty sztuki nagrobnej, projektowane przez artystów tej miary co Ernst Barlach, niemiecki rzeźbiarz i grafik. Około 1930 r. powstała modernistyczna kaplica w części zachodniej (rozebrana w 1984 r.).

Założenia projektowe szczecińskiego cmentarza są podobne do przyjętych w nekropolii hamburskiej. Połączono różnorodne krajobrazy ogrodowe w układzie owalnych alei. Wschodnia część cmentarza i wzniesione tam budowle nawiązują do idei przeniesienia cmentarzy z miast do ogrodów. Zgodnie z nią stworzono "ogród umarłych", który miał łączyć piękno krajobrazu, zieleni i architektury.

Centralna część cmentarza ma tarasowy układ. Kształt nieregularnej zachodniej części wyznaczają dolinki biegnących równolegle do siebie strumieni: Cichej Wody i Jasnej Wody.

Kompozycję przestrzeni tego wielkiego cmentarza-ogrodu, układ sieci dróżek i kwater buduje starannie wkomponowana roślinność.

Współtwórcą układu zieleni i pierwszym dyrektorem cmentarza był Georg Hannig (1872-1934). Wychodził on z założenia, że groby powinny być widoczne ze wszystkich stron, dlatego unikał stłoczenia dużej liczby nagrobków.

Na cmentarzu rośnie blisko 420 gatunków drzew i krzewów, w tym sporo egzotycznych, m.in. klon nikkoński, brzoza papierowa, kasztan jadalny, jesion mannowy, chmielograb europejski, korkowiec amurski, jodła koreańska, sosna żółta, miłorząb dwudzielny, cis pospolity, choiny kanadyjskie, cyprysik Lawsona, jałowiec wirgiński, żywotnik, jarzęby szwedzkie, jesion pensylwański i leszczyny tureckie i wiele innych.

Od 1912 r. na Cmentarzu Centralnym obowiązywał regulamin, który określał m.in. wygląd kwater oraz formy mogił i nagrobków. Dzięki żelaznej konsekwencji w jego przestrzeganiu udało się zachować spójność i wierność jednolitym konwencjom estetycznym.

Wówczas dopuszczano użycie tylko niektórych rodzajów kamienia, jak wapieni, piaskowców, niepolerowanych granitów. Zakazano umieszczania elementów z porcelany, szklanych płyt, fotografii, wieńców z perełek.

Jednym z najpiękniejszych zabytków cmentarza jest kaplica, składająca się z nawy głównej i dwóch naw bocznych, będących swoim lustrzanym odbiciem. Przed kaplicą jest basen z fontanną, a dalej cmentarz wojenny z równiutkimi szpalerami mogił żołnierzy polskich i radzieckich.

W starej części nekropolii znajdują się groby i pomniki słynnych szczecinian. Np. projektantów cmentarza - Wilhelma Meyera Schwartau i Georga Hanniga; słynnego nadburmistrza Szczecina - Hermanna Hackera, czy historyka i konserwatora zabytków Hugona Lemcke. W spisie konserwatora zabytków ujęto 34 poniemieckie nagrobki.

Na cmentarzu powstały oryginalne obiekty sztuki nagrobnej, projektowane przez artystów tej miary co niemiecki rzeźbiarz i grafik Ernst Barlach. Niestety zachowały się bardzo nieliczne nagrobki poniemieckie.

W okresie wojny na szczecińskiej nekropolii pochowano zwłoki tysięcy ofiar nalotów bombowych na miasto.

Po 1945 r. polskie pochówki przeprowadzano na terenach wolnych, potem stopniowo likwidowano kwatery starsze. W strukturę cmentarza włączono dawny cmentarz garnizonowy i tereny wojskowe.

Już po II wojnie światowej na terenie Cmentarza Centralnego ustawiono 23 pomniki, wśród nich pomniki :"Tym, którzy nie powrócili z morza", "Pamięci Sybiraków", Armii Krajowej, "Pamięci Dzieci Nienarodzonych", "Ofiar Hitlerowskich Obozów Koncentracyjnych" oraz obelisk "Ku Czci Ofiar Stalinizmu".