Stanisław Wyspiański

Stanisław Wyspiański uczył się w gimnazjum Św. Anny. Nawiązał wówczas kontakt z J. Mehofferem, L. Rydlem, S. Estreicherem, H. Opieńskim oraz J. Żuławskim. W roku 1887 rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie za dyrekcji J. Matejki. Kształcił się także na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1890 roku pisarz udał się w podróż po Europie. Odwiedził między innymi Pragę, Paryż, Wiedeń, Niemcy. W latach 1891 - 94 przebywał trzykrotnie w stolicy Francji. Uczęszczał tam do prywatnej Academie Colarossi, wiele malował. Pobyt ten umożliwił mu poznanie najnowszych prądów w malarstwie oraz w teatrze. Pisarz zbliżył się na krótko do impresjonizmu, następnie do secesji oraz sztuki dekoracyjnej (jej przedstawicielem był Pierre Puvis de Chavannes), coraz więcej uwagi poświęcał także teatrowi. Uczęszczał na spektakle operowe, zachwycał się tragedią antyczną, podziwiał Szekspira. W roku 1894 powrócił do Krakowa. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym kościele Franciszkanów. Były to jego najważniejsze dzieła plastyczne. W roku 1902 został docentem Akademii Sztuk Pięknych, a w 1905 roku radnym miasta Krakowa. W 1904 roku, wspólnie z architektem Ekielskim, opracował monumentalny projekt przebudowy wzgórza wawelskiego ("Akropolis"). Stanisław Wyspiański był wspaniałym plastykiem oraz poetą, ale przede wszystkim wybitnym artystą teatru. Pojmował on spektakl całościowo. Było to według niego dzieło sztuki realizowane przez jednego artystę, który panuje nad wszystkimi jego elementami. Teatr Stanisława Wyspiańskiego jest teatrem monumentalnym, teatrem wizji egzystencjonalnych oraz narodowych. Postaci, które występują w jego dramatach to zazwyczaj wielcy bohaterowie (postaci, które odznaczały się w historii Polski lub bohaterowie antycznych mitów). Na Wyspiańskiego oddziaływali reformatorzy teatru końca XIX wieku (między innymi Gordon Craig), Wagner i jego postulat syntezy sztuk, teatr, dramat antyczny, a także twórczość belgijskiego symbolisty Maurycego Maeterlincka. W teatrze Stanisława Wyspiańskiego można odnaleźć deformację świata przedstawionego, zastąpienie weryzmu kreacjonizmem, różne style, aluzje do licznych epok historycznych czy też efekty dysonansowe. To sprawia, iż jego teatr często wiązany jest z poetyką ekspresjonistyczną. Nawiązaniem do symbolizmu jest natomiast rozluźnienie dramatycznej struktury, wątki liryczne, częste odwołania do symbolu. Od około 1900 roku zauważyć można ogromny wpływ filozofii Friedricha Nietzschego na twórczość artysty (kult wielkich postaci historycznych, aktywizm, dążenie do samorealizacji, potęgi). Do najważniejszych dzieł pisarza należą: dramaty o tematyce antycznej ("Meleager", "Protesilaos", "Laodamia", "Achilleis", "Powrót Odysa"); "Wesele" (wyst. 16 III 1901 r.), "Wyzwolenie" (1903 r.), trylogia poświęcona powstaniu listopadowemu ("Warszawianka", "Lelewel", "Noc listopadowa"); "Kazimierz Wielki" i "Bolesław Śmiały" (epicko - wizyjne rapsody historyczne, nawiązujące do "Króla - Ducha" Juliusza Słowackiego).