Motyw powstania - Eliza Orzeszkowa przedstawiła w swoim utworze jeden z tragicznych epizodów powstania styczniowego - klęskę powstańców na Polesiu. Żołnierze, którzy walczyli w obronie ojczyzny charakteryzowali się ogromną odwagą, męstwem, poświęceniem, siłą psychiczną, wytrwałością. W porównaniu z ilością wojsk zaborcy była ich zaledwie garstka. Nie poddawali się jednak. Oddawali życie dla ojczyzny.
Motyw wodza - takim wspaniałym, idealnym wodzem był Romuald Traugutt. Stanął na czele powstańców, mimo że wiedział, iż z wrogiem nie mają zbyt dużych szans. Jest on uosobieniem wszystkiego, co piękne i wartościowe. Mamy więc do czynienia z hiperbolizacją bohatera.
Motyw poświęcenia - Marian Tarłowski rezygnuje ze swojego dotychczasowego życia. Był przyrodnikiem, człowiekiem delikatnym, subtelnym, spokojnym. Nie był stworzony do walki i jak sam twierdził, to nie było jego żywiołem. W momencie, kiedy należało pomóc ojczyźnie, Marian nie wahał się, wiedział doskonale, co powinien zrobić. Poświęcił się dla ratowania kraju. Jagmin także dokonał wyboru. Czas spędzony z ukochaną Anielą lub walka, której może nie przeżyć. Poświęcił swoje osobiste szczęście i wybrał ojczyznę. To dla niego najważniejsza wartość. Motyw przyjaźni i miłości - w noweli ukazana jest przyjaźń między Marianem Tarłowskim a Jagminem. To wierni i oddani sobie towarzysze. Niestety, obydwaj ponieśli śmierć. Jagmin i Aniela byli w sobie zakochani. Szczęście jednak nie było im dane. Młodzieniec wybrał walkę w obronie ojczyzny, zginął. Taki sam los spotkał Mariana. Aniela kochała dwóch mężczyzn i straciła ich bezpowrotnie. Została zupełnie sama.
Motyw mogiły - to motyw niezwykle ważny w twórczości Elizy Orzeszkowej. Pojawił się już w powieści "Nad Niemnem". W noweli mogiła bezimiennych powstańców to symbol odwagi i oddania ojczyźnie oraz tragizmu młodych ludzi. Poświęcili oni swoje plany, marzenia, ale przede wszystkim własne życie dla kraju.
Motyw biblijny i mitologiczny - w noweli mamy do czynienia ze stylizacją biblijną (słownictwo i frazeologia, styl, przywołanie postaci oraz motywów biblijnych) oraz mitologiczną (odwołanie do postaci: Prometeusz, Herakles, Leonidas oraz Scypio).
Motyw przyrody - natura pełni ogromną rolę w noweli Elizy Orzeszkowej, jest poddana personifikacji. Drzewa są narratorem ("stary, potężny dąb, pałającymi kroplami krwi na gałęzistej brodzie świecąc, rozwarł szerokie ramiona, powiał nimi w powietrzu i tak szumieć zaczął..."), a wiatr słuchaczem. Tłem dramatycznych wydarzeń związanych z powstaniem styczniowym jest piękna przyroda. Wprowadza ona odpowiedni nastrój.
Motyw wolności - Marian Tarłowski marzył o wolności i świecie, który byłby pozbawiony przemocy. Podobnie było z powstańcami. To właśnie ogromne pragnienie wolności kierowało ich życiem. Marzyli o ojczyźnie wspaniałej, pięknej, wyzwolonej. To był ich cel. Dla tej idei poświęcali własne życie.
