Przyjęta po raz pierwszy przez unijne instytucje już w 2000 roku Karta Praw Podstawowych gwarantuje najważniejsze prawa obywatelskie, ekonomiczne i socjalne obywateli Unii. Ma stać się, wraz z wejściem w życie 1 stycznia 2009 roku nowego Traktatu Reformującego UE, dokumentem prawnie wiążącym o takiej samej randze jak traktaty. KPP została proklamowana przez przywódców trzech unijnych instytucji Parlamencie Europejskim dzień przed podpisaniem w Lizbonie nowego Traktatu Reformującego UE przez przywódców państw unijnych. Kartę w imieniu UE podpisali w środę przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans-Gert Poettering, szef Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso i premier przewodniczącej UE Portugalii Jose Socrates w imieniu Rady UE. Początkowo KPP miała stanowić integralną część nowego Traktatu. Ostatecznie, by skrócić jego projekt, oceniany jako zbyt długi, w Traktacie z Lizbony znalazł się jedynie odwołujący do KPP artykuł, nadający jej charakter wiążący. To ważne z punktu widzenia obywateli państw Unii, którzy będą mogli powoływać się bezpośrednio na Kartę (w tych przypadkach, w których mowa o prawach samowykonalnych, czyli takich, na które można się powołać wprost, bez potrzeby dookreślania ich w prawie krajowym) i dochodzić swoich praw opartych na prawie UE przed sądami w UE (w tym krajowymi). W zdecydowanej większości KPP nie tworzy jednak nowych praw lub zasad, tylko w sposób widoczny odzwierciedla prawa już istniejące w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ONZ-owskich Paktach Praw Człowieka i Europejskiej Karcie Socjalnej lub wynikające z konstytucyjnej tradycji państw członkowskich. KPP będzie traktowana jako prawo pierwotne. Przy tym już sama Karta zwiera wiele ograniczeń swojego działania, a podstawowe brzmi, że postanowienia Karty wiążą instytucje i państwa członkowskie jedynie w zakresie regulacyjnym Unii Europejskiej. Jak tłumaczył profesor prawa europejskiego Jan Barcz, oznacza to, że już sama Karta gwarantuje suwerenność działań państw w obszarach wrażliwych, jak np. kwestie dotyczące eutanazji czy aborcji. Przepisy KPP, które budzą kontrowersję ze względu na różną wrażliwość w różnych państwach (np. w kwestii wychowania dzieci, pojęcia rodziny i ochrony życia) mają odniesienia do prawa krajowego, czyli są interpretowane i rozumiane tak, jak są definiowane w prawie krajowym. Na październikowym szczycie UE w Lizbonie, prezydent Lech Kaczyński oraz poprzedni rząd PiS zdecydowali o przyjęciu wraz z Wielką Brytanią protokołu do traktatu o ograniczeniu stosowania Karty Praw Podstawowych. Protokół w sprawie KPP nie gwarantuje jednak Wielkiej Brytanii i Polsce wykluczenia spod kontroli Trybunału Sprawiedliwości UE. Ogranicza on natomiast możliwość powoływania się na prawa zapisane w KPP do takiego zakresu, w jakim te prawa zostały zdefiniowane w prawie brytyjskim czy polskim.