Rewolucyjne zmiany w miastach. Rowery zamiast aut? Przeciwnicy: Zamach na wolność

Temat dotyczący zmian w planowaniu przestrzeni miast pojawił się w związku z kryzysem klimatycznym i pandemią COVID-19.

Koncepcja miasta 15-minutowego zakłada, że wszystkie najważniejsze punkty usługowe, handlowe i urzędy potrzebne w codziennym funkcjonowaniu powinny być oddalone od miejsca zamieszkania o maksymalnie kwadrans spaceru albo przejażdżki rowerem. Zaletą miast kompaktowych ma być dobry wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne mieszkańców, a także inkluzywność.

Miasta 15-minutowe mają zagwarantować mieszkańcom bliskość: miejsca zamieszkania, miejsca pracy, sklepów, służby zdrowia, miejsc edukacji i rozrywki, urzędów.

Ideę miasta 15-minutowego, która aktualnie jest popularna na całym świecie, po raz pierwszy przedstawił naukowiec, ekolog Carlosa Moreno w 2016 roku. Następnie została ona wypromowana na większą skalę, ponieważ była kluczowym elementem kampanii wyborczej burmistrz Paryża Anne Hidalgo w 2020 roku, działaczki francuskiej Partii Socjalistycznej.

Nie jest to zupełnie nowa idea w urbanistyce. Od lat już stosowano już takie koncepcje, by mieszkańcy mieli blisko do miejsc, w których załatwią codzienne sprawy. "The Washington Post" powołuje się na eksperta - profesor Pozoukidou z Aristotle University of Thessalonik i pisze, że korzenie tej koncepcji zaproponował brytyjski urbanista w książce z 1898 roku. Koncepcja kompaktowych miast ma stworzyć lepsze warunki do życia mieszkańcom poprzez przemyślane zagospodarowanie przestrzeni. Naukowcy zakładają, że nie musi ona dotyczyć całego miasta, ale tylko dzielnic. Podkreślają także, że taki typ zagospodarowania przestrzeni zwiększy bezpieczeństwo mieszkańców.

Miasta 15-minutowe mają być rozwiązaniem na problemy z przestrzenią i transportem. Wybieramy samochody jako wygodny środek komunikacji. Ich liczba w naszym kraju przekracza już 30 milionów sztuk. Wpływa to na zanieczyszczenie powietrza i korki. Rozwiązując problem korków, tracimy zielone tereny, które są bardzo cenne dla naszego zdrowia. Jednym ze sposobów, by to zmienić, jest wybieranie roweru zamiast samochodu.

Idea miast kompaktowych została zaakceptowana i przyjęta przez ONZ jako konieczna do tego, by realizować ochronę klimatu na całym świecie. Niektórej z jej założeń są już realizowane m.in. w Paryżu, Bogocie czy Portland. "The Guardian" pisze, że poparcie tej idei przez światowe organizacje pobudziło fantazje fanów teorii spiskowych, którzy o piętnastominutowych miastach mówią jako o planach totalitarnego ucisku.

Dzielnice kompaktowych miast mają być także zróżnicowane pod względem etnicznym, dochodów i orientacji seksualnej zamieszkujących je ludzi. Jeśli mieszkańcy będą przebywać na małej powierzchni, to łatwiej będzie im wchodzić we wzajemne interakcje. To również ułatwi stały nadzór elektroniczny ich zachowań. Ludzie mieliby także wzajemnie się obserwować i tak oddziaływać na swoje zachowania, by władze mogły łatwiej zarządzać społecznością. Powstaną do tego specjalne aplikacje i systemy monitoringu. Władze miałyby nagradzać za właściwe zachowanie, a karać za niepoprawne. Podobny system jest stosowany w komunistycznych Chinach.

Na przełomie 2022 i 2023 roku w Oxfordzie zdecydowano o podziale na strefy i ograniczeniu ruchu samochodowego między nimi. Lokalne władze chcą, by Oksford stał się 15-minutowym miastem już w przyszłym roku.

Nie spodobało się to mieszkańcom. Koncepcja 15-minutowych miast nie była związana bezpośrednio z decyzją władz, ale została przywołana podczas debaty w brytyjskim parlamencie i porównana do zamachu na wolność. Władze chcą, żeby mieszkaniec mógł podróżować poza swoją granicę tylko przez 100 dni w roku. Jeśli przekroczy ten limit, to zostanie ukarany grzywną. Mieszkańcy będą musieli zgłaszać także swoje samochody w Radzie Hrabstwa, a każdy wyjazd poza dzielnicę będzie rejestrowany.

W Oksfordzie 18 lutego odbyły się demonstracje, a hasła na transparentach dotyczyły komunizmu, łagrów, gett i totalitaryzmu.

Czytaj: Ekspansja pluskwiaków. Zaczęły się masowo pojawiać także w Polsce

Miasta w Polsce także podejmują próbę adaptacji koncepcji piętnastominutowego miasta. Miasto Pleszew zdecydowało świadomie rozwijać się jako miasto kompaktowe i promować to jako swoją zaletę. 

W Warszawie trwają prace nad projektem ustawy. Urzędnicy pracują nad dokumentem, który zostanie zaprezentowany mieszkańcom, a następnie do września potrwają konsultacje społeczne. Rafał Trzaskowski dla "Tygodnika Solidarności" mówił, że bliska Warszawie jest filozofia miasta 15-minutowego. Jednym z planów jest rozbudowa metra.

W projekcie proponuje się również ograniczenie używania samochodów prywatnych przez likwidację miejsc parkingowych i inne utrudnienia. Argumenty przemawiające na korzyść miast kompaktowych i ograniczenia ruchu samochodowego wzbudzają kontrowersje wśród bardziej konserwatywnych środowisk politycznych.

Klaudia Katarzyńska