Eksperymentował z nitrogliceryną, co skończyło się wybuchem i śmiercią między innymi młodszego brata, Emila. Mimo to nie przerwał prac, aż wkrótce całkiem przypadkiem odkrył dynamit. Alfred Nobel na swoim odkryciu zbił fortunę, zdobywając w sumie ponad 350 różnych patentów. W 1895 roku Nobel postanowił w testamencie, że po śmierci "odsetki z jego konta" będą stanowić nagrodę i pomoc naukową dla wybitnych osób z kręgów nauki, polityki, literatury. Sukcesy i wpadki Pierwsza uroczystość wręczenia Nagrody Nobla miała miejsce w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901 roku, pokojową nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy. Pierwsze naukowe nagrody otrzymali w 1901 roku: w dziedzinie fizyki - niemiecki uczony Wilhelm Roentgen, odkrywca promieni X i ich praktycznego zastosowania, w chemii - Holender Jacob Van Hoff, twórca nowoczesnej chemii fizycznej, w medycynie - niemiecki bakteriolog Emil Behring, twórca licznych surowic i szczepionek, m.in. przeciwko tężcowi i błonicy. Poczynając od 1902 roku nagrody są formalnie przyznawane przez króla Szwecji. Nagrody Nobla wywarły ogromny wpływ na rozwój nauki światowej w XX wieku, podnosząc również prestiż środowiska naukowego. Nobliści byli postrzegani nie tylko jako wybitni badacze i genialni odkrywcy, ale także jako wielkie autorytety moralne. Nagrodą premiowano - mimo różnych kontrowersji w doborze kandydatów - rzeczywiste osiągnięcia naukowe. Idea Alfreda Nobla przetrwała cały burzliwy wiek XX. W ciągu tego stulecia kilka razy jednak nie przyznano nagród - z powodu działań wojennych, braku kandydatów lub uchybień formalnych. Nie było nagród medycznych w latach 1915-1918, 1925 i 1940-1942. W 1916 roku, a także w latach 1931, 1939 i 1940-1942 nie przyznano nagród z fizyki. W chemii nie nagrodzono nikogo w latach 1916-1917, 1919, 1924 i 1940-42. W ciągu ponad 100 lat istnienia Nagrody Nobla nie obyło się bez potknięć. Nie dostał nagrody, mimo wielokrotnego wysuwania jego kandydatury, francuski matematyk, przyrodnik i filozof Henri Poincarre, jeden z najwybitniejszych uczonych z przełomu XIX i XX wieku. Nie otrzymał jej także papież Jan Paweł II, choć pojawiały się takie propozycje. Twórca teorii względności Albert Einstein otrzymał Nagrodę Nobla za marginalne w jego dorobku badania nad zjawiskiem fotoelektryczności. Polscy laureaci Wśród kilkuset noblistów odnaleźć można także nazwiska Polaków. Siedmioro naszych rodaków otrzymało to zaszczytne, choć ostatnio mało doceniane, wyróżnienie. Wśród polskich "zdobywców" Nobla na pierwszym miejscu, nie tylko ze względu na chronologię wymienić trzeba, Marię Skłodowską-Curie. Polka została wyróżniona Nagrodą Nobla dwukrotnie. Najpierw - już w 1903 roku - wraz z mężem Piotrem Curie otrzymała nagrodę z fizyki za badania na zjawiskiem promieniotwórczości. Osiem lat później geniusz Skłodowskiej znów został doceniony. Tym razem już samodzielnie Polka otrzymała Nobla z chemii za wydzielenie czystego radu. Noble dla Skłodowskiej rozdzieliła nagroda dla Henryka Sienkiewicza za całokształt pracy artystycznej. W 1905 roku, odbierając nagrodę, jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy mówił między innymi: "Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że żyje". W ten sposób Sienkiewicz przypomniał światu o Polsce, której wtedy próżno było szukać na mapach. Doczekali się wreszcie Polacy swojej ojczyzny i doczekali się kolejnego literackiego Nobla, dla jej wybitnego reprezentanta. W 1924 roku Władysław Reymont otrzymał nagrodę za powieść "Chłopi". Warto dodać, że rywalem Reymonta do nagrody był Stefan Żeromski, uznawany nawet za wybitniejszego pisarza, lecz odrzucony za rzekomy antygermanizm. Po nagrodzie dla Reymonta komitet noblowski na bardzo długie lata zapomniał o Polakach. Aż do 1980 roku. Wtedy to zaczął się drugi etap polskich sukcesów, dostrzeżonych przez światową opinię. W ciągu 16 lat czworo Polaków cieszyło się z nagród. Najpierw Czesław Miłosz otrzymał literackiego Nobla za całokształt twórczości. Nagroda spowodowała, że cenzurowany do tej pory Miłosz, mógł odtąd cieszyć się większą wolnością w Polsce. Poeta, którego nazwiska nie wolno było wymieniać w żadnych publikacjach, wreszcie doczekał się oficjalnego wydania części swoich dzieł. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, jaki to tytuł otrzymał Miłosz, rozpoczął serię, którą trzy lata później kontynuował Lech Wałęsa. Późniejszy prezydent III RP otrzymał jako pierwszy Polak Pokojową Nagrodę Nobla. Po dwunastu latach w ślady Wałęsy poszedł ten najmniej znany, Józef Rotblat. Krytyk odstraszania za pomocą broni masowego rażenia, doprowadził do powstania w 1957 roku międzynarodowego ruchu pacyfistycznego Pugwash. W 1995 roku Rotblat i Pugwash zostali uhonorowani Pokojową Nagrodą Nobla. Poczet polskich noblistów zamknęła w rok po Rotblacie Wisława Szymborska. Polska poetka otrzymała nagrodę za - jak to ujął komitet noblowski - "poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości". I inni Wśród światowych noblistów znaleźć można najwybitniejsze postacie świata kultury, nauki i polityki. Poczet słynnych laureatów Pokojowej Nagrody Nobla otwiera Theodore Roosevelt. Amerykański prezydent został wyróżniony za przygotowanie traktatu pokojowego w wojnie rosyjsko-japońskiej. W 1919 roku za założenie Ligi Narodów odznaczony został inny Amerykanin Thomas Woodrow Wilson. W 1964 roku pokojowego Nobla otrzymał aktywista praw obywatelskich, Martin Luther King, a siedem lat później niemiecki kanclerz Willy Brandt, za politykę wschodnią RFN wobec krajów Europy Wschodniej i NRD. Wystarczy wymienić jeszcze postacie Matki Teresy z Kalkuty, Michaiła Gorbaczowa, Nelsona Mandeli, Jasera Arafata, Kofiego Annana, czy Jimmy'ego Cartera, żeby zobaczyć, jak znane, ale też w wielu wypadkach kontrowersyjne postacie otrzymały Nagrodę Nobla za działania pokojowe. Wilhelm Roentgen, czy Albert Einstein to najsłynniejsi nobliści w dziedzinie fizyki. Iwan Pawłow i Robert Koch to znani nobliści z medycyny. Nobel literacki Literacka Nagroda Nobla stanowi odrębną, bo kulturalną dziedzinę. Przez 102 lata jej przyznawania uhonorowano ponad 100 pisarzy. Siedem razy nagrody nie przyznano, a cztery razy wyróżniono nią dwie osoby. Wśród laureatów jest zaledwie dziewięć kobiet. W historii nagrody tylko raz przyznano ją pośmiertnie - w 1931 r. uhonorowano nią Erika Axela Karfeldta, wybitnego poetę i członka Szwedzkiej Akademii, który przez 20 lat pełnił funkcję jej sekretarza. Choć dwukrotnie w ciągu jego życia akademicy głosowali na niego za każdym razem oponował, tłumacząc, że nie powinno się nagradzać samego siebie. Czterokrotnie literacką Nagrodę Nobla przyznano podwójnie. Tylko dwu pisarzy odmówiło przyjęcia nagrody - Jean Paul Sartre i Borys Pasternak. Dziś Nagroda Nobla zdaje się przeżywać kryzys. Upadł jej prestiż, coraz częściej pojawiają się kontrowersje, co do jej laureatów. Czy "Nobel" przetrwa gorsze lata?