Ewelina Karpińska-Morek, INTERIA.PL: Czy rodzice powinni ograniczać dzieciom dostęp do zabawek, żeby pobudzać ich wyobraźnię i rozwijać zdolności plastyczne? Urszula Szuścik, Uniwersytet Śląski: - Zabawek nie należy eliminować z życia dziecka, ale dobierać je w sposób mądry, tzn. pozwalający dziecku na jego rozwój i stymulację tego rozwoju. - Dobra zabawka nie ogranicza wyobraźni dziecka, ale uczy je dostrzegać wartości wizualne i estetyczne w różnych kontekstach na poszczególnych etapach rozwoju - dodaje. - W odniesieniu do działań plastycznych zabawki kształcą umiejętność określania kształtów, faktur, kolorów, proporcji, przestrzeni, porządkowania elementów w logiczną i sensowną całość, konstruowania, koordynację wzrokowo-ruchową - podkreśla prof. Szuścik. Zaznacza, że różnorodność zabawek i zabaw plastycznych, np. klocki drewniane, które dziecko łączy, czy zabawa przez malowanie palcami w rodzaju "dokończ rysunek" będą rozwijały wyobraźnię malucha. W tej grupie aktywności plastycznych wymienia również lepienie czy modelowanie. Zabawkami, które rozwijają dziecko są również te o charakterze konstrukcyjnym oraz "przytulanki". Te ostatnie kształtują również sferę emocjonalną małego człowieka. Kiedy u przeciętnego dziecka pojawia się wyczucie proporcji i perspektywy? - W miarę rozwoju dziecko odkrywa określony porządek w stosunkach przestrzennych. W okresie od trzeciego do szóstego roku życia następuje wzrost ostrości wzroku, współdziałają ze sobą takie procesy, jak działanie, spostrzeganie, mowa i myślenie - tłumaczy Urszula Szuścik. Zwraca jednocześnie uwagę, że zarówno kształt, jak i wielkość są atrybutami przestrzennymi przedmiotów, które wraz z rozwojem i wiekiem dziecka są coraz bardziej widoczne w jego pracach plastycznych. - Dzieci coraz lepiej potrafią wtedy dokonywać analizy i syntezy elementów w procesie spostrzegania - dodaje. Jak tłumaczy, polega to na odkrywaniu i znajdowaniu w przedmiocie momentów, szczegółów, które dotąd uchodziły uwadze malucha. - Spostrzeganie w toku rozwoju dziecka w pracy plastycznej charakteryzuje się wyodrębnianiem poszczególnych cech przedmiotów i ich uogólnianiem, czego wyrazem jest schemat rysunkowy przedmiotu (6-7 lat). Kształtuje się u dzieci spostrzegawczość - tłumaczy U. Szuścik. - W przedstawieniu przestrzeni na płaszczyźnie dziecko 7- i 8-letnie stosuje linię podstawy i linię nieba oraz tzw. zaginanie, rysunki rentgenowskie i łączy często rzut poziomy z rzutem pionowym. Natomiast w wieku 9 i 10 lat przedstawia przestrzeń w kompozycji pasowej, kulisowej czy topograficznej - wyjaśnia. Co wyróżnia dzieci uzdolnione plastycznie? - U dzieci uzdolnionych plastycznie zaczynają się pojawiać układy w perspektywie, w tym w perspektywie centralnej. Wiąże się to z rozwojem poczucia głębi - tłumaczy prof. Szuścik. - Poczucie perspektywy zaczyna się pojawiać dopiero około ósmego, dziewiątego roku życia, a właściwie rozwinięte jest ono dopiero między czternastym a szesnastym rokiem życia ( za: Wł. Starkiewicz, 1960) - wyjaśnia. Czy zaburzenia w oddawaniu proporcji na papierze powinny budzić u rodziców niepokój? - Proporcje kształtują się już w rysunku dziecka - w przedstawianiu postaci człowieka - w wieku 5 lat, a proporcje między postaciami, elementami kompozycji (przestrzeni) między piątym a szóstym rokiem życia - tłumaczy prof. Szuścik. Podkreśla, że jeśli dziecko nie uwzględnia proporcji, stosunków przestrzeni zgodnie z przyjętymi w psychologii twórczości plastycznej okresami jego rozwoju, to może to świadczyć o zaniedbaniu wychowawczym, braku stymulacji rozwoju plastycznego dziecka lub o defektach rozwojowych. Takie problemy są w stanie zdiagnozować specjaliści - lekarz lub psycholog. Pedagog i psycholog twórczości radzi rodzicom, by skorzystali z indywidualnego programu psychoterapeutycznego, arteterapeutycznego lub jeszcze innej alternatywnej metody pracy z dzieckiem, jeżeli pojawią się tego typu problemy. W jaki sposób powinni reagować rodzice, którzy zauważą, że dziecko ma ponadprzeciętne zdolności? - Jeżeli zauważamy, że dziecko posiada zdolności specjalne, w tym zdolności plastyczne, to przede wszystkim nie powinniśmy mu przeszkadzać w swobodnej twórczości plastycznej - zaleca prof. Szuścik. Rodzice takich dzieci powinni wykazywać zainteresowanie twórczością malucha i wspierać jego wysiłki dobrym słowem. Powinni również uważnie słuchać, co dziecko mówi o swojej pracy, a także oglądać wspólnie ilustracje książkowe, albumy czy obserwować przyrodę. Wśród aktywności, które mogą okazać się pomocne, ekspert wymienia również wspólne wyjścia do galerii sztuki oraz rozmawianie o tym, co się ogląda i jakie to budzi emocje. - Pozytywnie na rozwój wyobraźni dziecka działa również czytanie dziecku bajek, baśni i wspólne tworzenie opowieści - radzi U. Szuścik. Jakie zachowania rodziców są niepożądane? - Dziecko należy szanować, ale na pewno nie wyręczać w rysowaniu, nie podsuwać gotowych wzorów, szablonów, nie krytykować - zwłaszcza przed rodziną czy publicznie - podkreśla specjalista. Nie powinno się go również porównywać z innymi dziećmi. Zdaniem psycholog twórczości negatywnie wpływa na dziecko ograniczanie go czasowo czy narzucanie mu naszego planu rozwoju. Poza wsparciem psychicznym mamy również pomoc techniczną. O jakie elementy organizacyjne powinni zadbać rodzice? - Rodzice powinni zorganizować dziecku odpowiednie miejsce do pracy, w którym będzie ono mogło eksperymentować i tworzyć w nieskrępowany sposób - mówi prof. Szuścik. Podkreśla, że niezbędne są również odpowiednie materiały plastyczne i narzędzia, dzięki którym pociecha będzie mogła rysować i malować zgodnie ze swoimi preferencjami, upodobaniami i możliwościami. Rodzice mogą również - jak sugeruje U. Szuścik - poprosić z czasem o konsultację specjalistę w zakresie plastyki, który podpowie, jak stymulować twórczość dziecka i czy jest wskazana praca dziecka ze specjalistą - np. plastykiem lub pedagogiem plastyki. Kiedy można wzbogacić dotychczasową grupę zabawek dziecka o "zabawki" takie jak np. iPad? - Jest to zależne od indywidualnego rozwoju dziecka. Uwagę dziecka przykuwa wielość oddziałujących bodźców, które - zintegrowane w konkretnym działaniu - pozwalają mu na wykonanie zadania. Zabawki interaktywne, które są dostosowane do możliwości rozwojowych, pomagają mu w integracji doświadczeń ruchowych, poznawczych i przyczyniają się do stymulacji rozwoju - tłumaczy pedagog i psycholog twórczości. - Ale należy pamiętać, że wszystko należy dostosować do jego indywidualnych potrzeb i możliwości - dodaje. Czy elektroniczne nowości w jakikolwiek sposób negatywie wpływają na rozwijanie zdolności manualnych? - Brak aktywności rysowania, malowania, modelowania, konstruowania pozbawi dziecko doświadczeń w sferze działań z materiałami, które usprawniają je manualnie, brak ich będzie "upośledzał" je manualnie - tłumaczy ekspert. - Malowanie, rysowanie, lepienie pozwala dziecku odkrywać świat i wyrażać w ekspresji twórczej. Szczególnie u małych dzieci sprawność manualna kształcona, m.in. przez działania plastyczne, stymuluje rozwój umysłowy dziecka. Zabawa z materią plastyczną kształci wyobraźnię dziecięcą - tłumaczy. Dzięki takim aktywnościom dziecko potrafi dostrzegać cechy materii - fakturę, wielkość, kolor czy kształt. Jak podkreśla Urszula Szuścik, działania plastyczne pozwalają również uwalniać się małemu człowiekowi z napięć mięśniowych oraz emocjonalnych. To również doskonała droga do poznawania samego siebie. Sprawność manualna wykształcona dzięki działaniom plastycznym ułatwi również dziecku naukę pisania, a także okaże się pomocna, jeśli chodzi o rozwój językowy i matematyczny. W pierwszym przypadku będzie procentować umiejętność nazywania wartości wizualnych, w drugim - określanie proporcji, kształtów czy położenia. ZOBACZ RÓWNIEŻ: Proponowana literatura na ten temat