Rafał Grupiński jest absolwentem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie w 1976 roku obronił tytuł magistra polonistyki z zakresu historii literatury.
Rafał Grupiński - kariera zawodowa i polityczna
Tuż po studiach pracował jako nauczyciel i bibliotekarz w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. W 1981 roku został starszym wykładowcą historii kultury na Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu.
W latach 80. brał udział w zakładaniu pierwszego w Wielkopolsce szkolnego koła NSZZ “Solidarność” w Państwowym Liceum Plastycznym w Poznaniu. Zakładał także Komisję Koordynacyjną NSZZ “Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania w Wielkopolsce.
W latach 1985-1999 pracował jako redaktor naczelny niezależnego czasopisma “Czas Kultury”. Był członkiem Rady Programowej Radio Merkury Poznań oraz Rady Fundacji Pogranicze. W latach 1990-1998 zasiadał w zarządzie wydawnictwa “Obserwator”.
W latach 1997-1998 był przewodniczącym zespołu doradczego Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz członkiem rady nadzorczej Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego AGROPOL w Sokołowie.
W latach 1991-1994 był członkiem Kongresu Liberalno-Demokratycznego, o roku 1994 do 1997 Unii Wolności. Przez pewien czas należał również do Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego.
Od 2001 roku był doradcą klubu parlamentarnego Platformy Obywatelskiej, by w 2004 roku stać się jej prawowitym członkiem. Zarówno w roku 2005, 2007, 2011 jak i w 2015 roku uzyskał mandat poselski z ramienia Platformy Obywatelskiej. W 2007 roku został mianowany na sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. W październiku 2009 podał się do dymisji, następnie został wiceprzewodniczącym klubu parlamentarnego PO. Jeszcze w tym samym miesiącu odszedł z rządu.
W maju 2010 został wybrany na przewodniczącego PO w województwie wielkopolskim. Po uzyskaniu mandatu w 2011, został przewodniczącym klubu parlamentarnego PO, natomiast w czasie trwania VIII kadencji Sejmu został przewodniczącym Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, a także członkiem Komisji do Spraw Unii Europejskiej.
W latach 2013-2018 był członkiem Rady Muzeum przy Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.
W 2019 z powodzeniem ubiegał się o poselską reelekcję z listy Koalicji Obywatelskiej.
.W wyborach parlamentarnych w 2023 r. uzyskał mandat senatora XI kadencji. Został wybrany na wicemarszałka Senatu XI kadencji.
Rafał Grupiński - życie osobiste
Prywatnie jest mężem Ewy Malinowskiej-Grupińskiej oraz ojcem dwóch córek. W wolnych chwilach czyta książki i gra z przyjaciółmi w siatkówkę.
Jest autorem i współautorem publikacji z zakresu historii kultury i literatury polskiej, programów telewizyjnych, a także książek i poezji