Jak zostać obywatelem najmniejszego państwa świata? To prawie niemożliwe
Watykan to najmniejsze państwo świata, ale bez wątpienia jedno z najbardziej wyjątkowych. Obywatelstwo w tym miejscu to przywilej zarezerwowany wyłącznie dla osób pełniących konkretną funkcję w służbie Stolicy Apostolskiej. Jak więc stać się obywatelem Watykanu?
Watykan ma własną pocztę, radio, tablice rejestracyjne, flagę i hymn. Ma nawet euro, ale inne, niż w całej Unii. Ma własnego szefa - papieża, który jest jednocześnie głową Kościoła katolickiego.
Wszystko tu jest nietypowe i właśnie dlatego pytanie, czy można zostać obywatelem Watykanu, jest tak intrygujące. A odpowiedź brzmi: można, ale pod pewnymi warunkami.
Obywatelstwo Watykanu. Jak je zdobyć?
W większości państw obywatelstwo to prawo wynikające z urodzenia, naturalizacji lub, coraz częściej, inwestycji. W Watykanie te zasady nie mają zastosowania.
To państwo, będące suwerennym bytem kościelnym z papieżem na czele, traktuje obywatelstwo nie jako przywilej mieszkańca, ale jako formalny dowód przynależności do określonej funkcji.
To oznacza, że nie da się "przeprowadzić do Watykanu" ani otrzymać paszportu w wyniku osobistego wniosku. Tu obywatelstwo się powierza, a nie przyznaje na prośbę.
Kto może otrzymać watykańskie obywatelstwo?
Lista osób, które mogą zostać obywatelami Watykanu, jest krótka i ściśle określona. Nie ma tu miejsca na uznaniowość czy wyjątki - każda z tych osób musi pełnić konkretną rolę w strukturze państwa i Kościoła. Na liście uprawnionych do obywatelstwa watykańskiego znajdują się przede wszystkim:
- Papież - to oczywiste, ale warto zauważyć, że papież nie nabywa obywatelstwa watykańskiego "z urzędu" w chwili wyboru, lecz otrzymuje je jako głowa Państwa Miasta Watykan.
- Kardynałowie i duchowni Kurii Rzymskiej, którzy pełnią swoje funkcje na stałe w Watykanie - to właśnie oni tworzą centralny aparat administracyjny Kościoła katolickiego. Wielu z nich mieszka i pracuje za Spiżową Bramą, pełniąc funkcje w kongregacjach, dykasteriach, trybunałach i sekretariatach. Obywatelstwo przysługuje im na czas pracy na rzecz Stolicy Apostolskiej.
- Członkowie Gwardii Szwajcarskiej - czyli elitarnej formacji wojskowej strzegącej bezpieczeństwa papieża i granic Watykanu. Młodzi, nieżonaci, katoliccy mężczyźni pochodzący ze Szwajcarii otrzymują obywatelstwo watykańskie tylko na czas pełnienia służby a po jej zakończeniu tracą status obywatela, choć przez lata zachowują wyjątkowy związek z Watykanem jako jego byli obrońcy.
- Siostry zakonne i niektórzy świeccy pracownicy, którym z racji obowiązków przyznaje się możliwość zamieszkania na terenie Watykanu - są to osoby zaangażowane w codzienne funkcjonowanie instytucji kościelnych. Mowa tutaj o pracownikach od kuchni papieskiej, przez Dom Świętej Marty, po sekretariaty i archiwa. Obywatelstwo przysługuje im w czasie aktywnego pełnienia obowiązków służbowych, a w niektórych przypadkach takie obywatelstwo mogą otrzymać również ich najbliższe rodziny.
- Niektóre osoby świeckie i ich rodziny, np. lekarze, konserwatorzy dzieł sztuki, technicy odpowiedzialni za funkcjonowanie instytucji watykańskich - to wysoko wykwalifikowani specjaliści, bez których Watykan nie mógłby funkcjonować jako państwo. Ich zadania obejmują m.in. opiekę medyczną nad papieżem, ochronę i konserwację bezcennych dzieł w Muzeach Watykańskich, czy zapewnienie bezpieczeństwa technicznego transmisji papieskich uroczystości.
Powyższa bardzo krótka lista jest dowodem na to, że Watykan nie prowadzi żadnej polityki imigracyjnej ani naboru obywateli. Obywatelstwo nie jest nagrodą za zasługi ani nie jest przyznawane na żaden składany wniosek - to wyłącznie przywilej powierzony za pełnienie konkretnych zadań. Znika wraz z zakończeniem służby, zostawiając po sobie nie paszport, lecz pamięć o wyjątkowej misji w sercu Kościoła.
Kobieta z obywatelstwem Watykanu? Jak najbardziej
Choć większość obywateli Watykanu to mężczyźni, wśród kilkuset osób posiadających ten status znajdują się także kobiety. Są to głównie siostry zakonne mieszkające i pracujące na terenie Watykanu, a także żony i córki świeckich obywateli, którym przyznano prawo pobytu i obywatelstwo z racji sytuacji rodzinnej. Kobiety stanowią jednak zdecydowaną mniejszość - według dostępnych danych ich liczba to około 30-40 osób.
W gronie nielicznych Polek z obywatelstwem watykańskim najbardziej znana jest Magdalena Wolińska-Riedi. Dziennikarka, tłumaczka języka włoskiego i korespondentka TVP w Watykanie swoje watykańskie obywatelstwo otrzymała po zawarciu małżeństwa z członkiem Gwardii Szwajcarskiej w 2003 roku.
Jej ślub odbył się w Watykanie, a uroczystości przewodniczył kardynał Joseph Ratzinger, późniejszy papież Benedykt XVI. Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Watykanie, żony gwardzistów mogą - o ile spełniają określone warunki, takie jak wyznanie katolickie i zamieszkanie w obrębie Watykanu - uzyskać obywatelstwo na czas trwania służby ich męża.
Tak też było w przypadku Wolińskiej-Riedi. Dzięki temu unikalnemu statusowi stała się jedną z bardzo nielicznych kobiet, które mogły legalnie mieszkać za Spiżową Bramą. Jej przypadek doskonale obrazuje, że choć obywatelstwo watykańskie nie jest dostępne na zasadach otwartego wniosku, mogą istnieć wyjątkowe okoliczności, w których nawet osoba spoza struktur kościelnych zostaje jego częścią.
Obywatelstwo tymczasowe, warunkowe i nietrwałe
Największa osobliwość watykańskiego obywatelstwa polega na jego czasowości. Jak już zostało wspomniane, nie jest ono przyznawane dożywotnio. Z chwilą zakończenia misji, obowiązków, czy służby obywatelstwo automatycznie wygasa. Osoba, która przestaje pełnić funkcję w strukturach Stolicy Apostolskiej, traci status obywatela Watykanu. Nie oznacza to jednak ryzyka "bezpaństwowości".
Na mocy Traktatów Laterańskich z 1929 roku, zawartych pomiędzy Watykanem a Królestwem Włoch, każda osoba tracąca obywatelstwo watykańskie i niemająca innego - np. przez porzucenie obywatelstwa ojczystego - automatycznie uzyskuje obywatelstwo włoskie. To zabezpieczenie prawne sprawia, że Watykan może przyznawać i odbierać obywatelstwo elastycznie, bez obaw o konsekwencje społeczne.
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego Watykan nie zabrania również formalnie posiadania dwóch obywatelstw. W praktyce jednak, na czas pełnienia funkcji w Watykanie, obowiązuje wyłączność lojalności wobec Stolicy Apostolskiej.
Oznacza to, że np. gwardzista szwajcarski może nadal być obywatelem Szwajcarii, ale z perspektywy prawa watykańskiego traktowany jest jako obywatel tylko jednego państwa - Watykanu.
Ile osób posiada status obywatela Watykanu?
Według danych opublikowanych przez władze watykańskie, liczba obywateli nie przekracza 800 osób. Spośród nich około połowa to duchowni, pozostali to członkowie Gwardii Szwajcarskiej, osoby świeckie zatrudnione w państwie oraz ich najbliższe rodziny.
W praktyce tylko około 400 osób mieszka na stałe w obrębie murów Watykanu. Pozostali mieszkają w Rzymie lub poza granicami Włoch, ale pełnią funkcje przypisane do Stolicy Apostolskiej.
Struktura obywatelska Watykanu jest ściśle powiązana z hierarchią i funkcjonalnością państwa. Wśród obywateli znajdują się osoby różnych narodowości, choć dominują Włosi i Szwajcarzy. Wszyscy są powiązani ze strukturami kościelnymi lub administracyjnymi i nie istnieje żaden "cywilny" obywatel niezwiązany z pełnieniem funkcji.
Co ciekawe, Watykan prowadzi dokładną ewidencję obywateli, ponieważ liczba uprawnień, np. związanych z zamieszkaniem na terenie państwa, wstępem do stref zamkniętych czy korzystaniem z wewnętrznych usług, jest ograniczona.
