Co było pierwsze – państwo czy naród? Historia Ukrainy Poszukiwanie korzeni państwa ukraińskiego i tożsamości narodowej Ukraińców to układanka bez jednego, konkretnego rozwiązania. Temat budzi skrajne emocje, szczególnie że mowa o państwie, które jest właśnie ofiarą agresji. Do tego najeźdźca bardzo często posługuje się retoryką umniejszającą, bagatelizującą, a przede wszystkim oczerniającą napadnięty kraj. Najlepszym lekarstwem na propagandę niezmiennie pozostają fakty i próba przyjęcia szerszej perspektywy. O ile zalążków struktur, których spadkobiercą jest dzisiejsze państwo Ukraina, można doszukiwać się nawet w czasach antycznych, o tyle trudno mówić o narodzie ukraińskim przed drugą połową XIX wieku. Dokładnie tak samo, jak trudno mówić o narodzie polskim, litewskim, ale też francuskim i każdym innym, w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Nie jest to żadna ujma, po prostu współczesna koncepcja państwa narodowego z obywatelami świadomymi swojej historii, przynależności narodowej i z poczuciem wspólnoty na tym tle, kształtowała się właśnie w XIX wieku. Jeszcze w 1931 roku 60 proc. polskiego społeczeństwa stanowili chłopi. Podobny, nieco wyższy udział procentowy utrzymywał się przez ostatnich kilkaset lat. W Rzeczpospolitej przedrozbiorowej chłopstwo stanowiło 65-70 proc. społeczeństwa. Przedstawiciele tego stanu posługiwali się jednym językiem, byli poddani jednemu władcy i wyznawali tę samą religię, ale w ich głowach nie funkcjonowało pojęcie narodu. Dobrze oddaje to dr hab. Tomasz Kargol z UJ w jednym z artykułów w "Zeszytach Naukowych" wydawanych przez uniwersytet: "Zdecydowana większość publikacji poświęconych chłopskiej tożsamości oraz świadomości narodowej koncentruje się na ostatnich dekadach XIX stulecia. Czym wytłumaczyć ten brak studiów nad pierwszą połową XIX stulecia? Najpierw nasuwa się myśl: nie można badać czegoś, czego nie było. Zastrzeżeń nie budzi natomiast stwierdzenie, że polskojęzyczni chłopi na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIX wieku nie posiadali świadomości narodowej, co nie oznacza, że nie dysponowali własną, odrębną świadomością, mentalnością i tożsamością. W tym miejscu należy wspomnieć, że badania nad chłopami epoki przedrozbiorowej podejmowały wątki chłopskiej świadomości w różnych aspektach (samoidentyfikacja, religijność, wartości). Jak widać sporne i nieostre może być samo pojęcie narodu. Czy za naród w dzisiejszym rozumieniu uznalibyśmy ludność danego terytorium, na którym zdecydowana większość obywateli identyfikuje się w kategoriach "imperialnych" (wierzących w ochronę króla, państwa) i "lokalnych" (przynależący do lokalnej społeczności, rodziny, parafii)? Cały powyższy problem bezpośrednio wiąże się z dwiema podstawowymi koncepcjami formowania narodu funkcjonującymi w socjologii: koncepcja państwowo-narodowa, przyczynkiem do powstania narodu było państwo;koncepcja narodowo-państwowa, naród był przyczynkiem dla powstania państwa. W X wieku powstało państwo polskie, mimo że jeszcze przez wiele stuleci większość jego ludności nie nazywała siebie Polakami. Pierwsze państwo z "Ukrainą" w nazwie zaczęło tworzyć się niemal 1000 lat później, jednak było wynikiem setek lat wzajemnych relacji wielu grup na określonym terytorium, które na przestrzeni wieków niejako "oddolnie" wykształciły w sobie poczucie wspólnoty i potrzebę samostanowienia. Ostatecznego kształtu niewyraźnej wizji nadały procesy formowania się narodów w XIX wieku, w które wpisały się oczekiwania ludności terenów Ukrainy. Imperium Lechitów to część większego uniwersum. "Turbosłowianizm" praukraiński Podobnie jak w Polsce funkcjonuje mit Imperium Lechitów, tak niektórzy Ukraińcy mają swoją odmianę "turbosłowianizmu" - Praukrainę. Jej entuzjaści interpretują niektóre historyczne fakty w dość osobliwy sposób. Trudno jednak mówić tu o oryginalności, bo podobne wnioski pojawiają się we wszystkich tego typu teoriach. Z wersji ukraińskiej możemy dowiedzieć się m.in., że praukraińcy wynaleźli koło, a język praukraiński dał początek wszystkim językom świata. Korzenie narodu ukraińskiego. Spór o dziedzictwo Rusi Kijowskiej Pierwszym słowiańskim bytem państwowym, który pojawił się na ziemiach dzisiejszej Ukrainy była Ruś Kijowska. W tym miejscu trzeba jednak od razu dodać, że określenie "słowiański" może budzić pewne kontrowersje. Dynastia Rurykowiczów, pierwszych władców tego państwa wywodziła się z... Waregów, czyli osiedlających się na tych ziemiach Wikingów, którzy z czasem ulegli jednak całkowitej asymilacji. Po kilku wiekach istnienia i okresie świetności przypadającej na czas rządów Jarosława Mądrego. Mądrość nie uchroniła go jednak przed popełnieniem błędu podobnego do tego, który niecałe 100 lat później miał się stać udziałem Bolesława Krzywoustego - Jarosław podzielił swoje państwo między synów. Mimo ustanowienia zasady senioratu szybko doszło do rozbicia dzielnicowego. W historii Rusi zabrakło jednak odpowiednika Władysława Łokietka, a kraj rozpadł się na dzielnice - Rosjanie za bezpośredniego spadkobiercę Rusi Kijowskiej uznają późniejsze Wielkie Księstwo Moskiewskie, a dalej Rosję. Z kolei Ukraińcy wskazują na to miejsce księstwo halicko-wołyńskie, które po początkowym zamieszaniu wybiło się na suwerenność, jednak szybko padło ofiarą najazdów mongolskich, którzy uzależnili te ziemie od swojej władzy. W 1238 na czele Rusi Halicko-Wołyńskiej stanął Daniel I, który po kolejnych najazdach podjął decyzję o założeniu nowych grodów - Chełma i Lwowa. O powadze struktur tworzonych przez Daniela świadczy fakt, że w 1253 roku legat papieski koronował go na króla Rusi. W późniejszych latach władca pracował nad poszerzaniem koneksji i więzów, m.in. małżeństwami dworzan i rodziny z rodem Piastów, co jednak nie przeszkadzało jego potomkom w organizowaniu wypraw na ziemie, które próbował jednoczyć Łokietek. Finalnie jednak księstwo nie zdołało utrzymać swojej niezależności i w XIV wieku coraz bardziej podporządkowywało się Polsce i Litwie. Finalne rozgraniczenia, które utrzymały się do zawarcia unii lubelskiej w 1569 roku, dawały księstwu litewskiemu zwierzchność nad Wołyniem i Podolem. Resztę we władanie objął król Polski, który od tej pory tytułował się również księciem Rusi, co podkreślało autonomię i odrębność tych terenów. Kozaczyzna i powstania. Autonomia i próby stworzenia Rzeczpospolitej Trojga Narodów Kolejne wieki to mniejsza lub większa zależność terenów Ukrainy od Rzeczypospolitej Obojga Narodów i imperium rosyjskiego. Charakter tej zależności i próby poszerzenia autonomii mogłyby dostarczyć treści na całą serię artykułów, jednak dla poruszanego tu wątku państwowości ukraińskiej w zupełności wystarczy krótkie przypomnienie największego ze zrywów - powstania Chmielnickiego z połowy XVII wieku. Mimo że nie był to konflikt niepodległościowy w rozumieniu choćby powstań na terenach polskich podczas zaborów, to z całą pewnością świadczył o poczuciu odrębności i pragnieniu uznania jej w większym zakresie przez Litwę i Koronę. Mniejsze i większe rozruchy wybuchały na tych terenach regularnie, a ich celem były też wojska rosyjskie, które po powstaniu Chmielnickiego kawałek po kawałku odrywały ziemie ukraińskie od Korony. O podmiotowości ówczesnej Kozaczyzny świadczy choćby unia hadziacka, która przynajmniej w teorii ustanawiała Wielkie Księstwo Ruskie na równi z Koroną i Litwą, powołując Rzeczpospolitą Trojga Narodów - te plany ostatecznie spaliły na panewce po szeregu buntów inspirowanych przez carską Rosję. W historiografii rosyjskiej Ukraińcy to tzw. Małorusini, którzy wraz z Białorusinami i Wielkorusinami (Rosjanami) tworzą "trójjedyny naród rosyjski". Taka postawa, przypominająca starszego brata, który przywołuje do porządku młodsze, omamione wrogą propagandą rodzeństwo, jest dobrze widoczna we współczesnej narracji Moskwy. W czasie zaborów tereny Ukrainy zostały podzielone między Rosję i Austrię. Galicja była względnie tolerancyjna, jednak w zaborze rosyjskim ludność ukraińska, tak jak polska, była poddawana ostrej rusyfikacji. Jednym z jej przejawów było m.in. usunięcie odrębnej cerkwi unickiej i jej połączenie z rosyjską cerkwią prawosławną. Współczesne początki tożsamości ukraińskiej. Czasy zaborów, pierwsze państwo i jego rychły kres Podobnie jak wśród Polaków, tak i w narodzie ukraińskim próby wykorzeniania tradycji nie przyniosły oczekiwanego efektu, a sztandarowym przykładem jest działalność Tarasa Szewczenki. Bohater Ukrainy i jej narodowy wieszcz zmarł w wieku zaledwie 47 lat (w 1861 roku) po latach zesłania i więzienia przez Rosjan. Mimo krótkiego życia zdążył zapisać się na kartach historii jako twórca nowożytnego języka ukraińskiego i czołowy propagator jej niepodległości. Głównym ośrodkiem ukraińskiej myśli wolnościowej pozostawała jednak Galicja, gdzie represje i szykany nie przybierały rozmiarów znanych z terenów we władaniu cara. W zaborze austriackim zawiązywały się zarówno kręgi ukraińskich socjalistów na czele z Symonem Petlurą, jak i nacjonalistów (w późniejszych czasach kojarzone przede wszystkim ze Stepanem Banderą, chociaż jego działalność przypada już na czasy po rozbiorach w obrębie II RP. Bandera urodził się w 1909 roku). Pierwsze państwo z Ukrainą w nazwie - Ukraińska Republika Ludowa - zaczęło formować się 17 marca 1917 tuż po abdykacji cara Mikołaja II. Pełną niepodległość i oficjalne powstanie nowego kraju ogłoszono 25 stycznia 1918. Niecałe dwa tygodnie później Kijów zajęły jednak wojska bolszewickie, a władze URL musiały uciekać na Wołyń. Jednocześnie powstało też drugie państwo ukraińskie - Zachodnioukraińska Republika Ludowa. Oba jednak w kolejnych miesiącach musiały ulec przeważającym wojskom bolszewickim, ale również polskim (wojna polsko-ukraińska o tereny Galicji z lat 1918-1919). Po wojnie polsko-bolszewickiej wszystkie tereny Ukrainy znalazły się w obrębie II Rzeczypospolitej albo Rosji Radzieckiej (póź. Związek Radziecki) jako Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka. Czasy powojenne nie wymagają już raczej udowadniania podmiotowości narodu ukraińskiego, który podobnie jak kraje bałtyckie wszedł w skład obywateli Związku Radzieckiego jako jedna z republik. Niepodległa Ukraina. Polska pierwszym krajem, który uznał jej istnienie W wyniku procesów, które na przestrzeni setek lat kształtowały losy ziem i ludności dzisiejszej Ukrainy ta finalnie proklamowała swoją niepodległość 24 sierpnia 1991 roku. Pierwszym państwem, które uznało powstanie nowego państwa była Polska. Zagraniczne wpływy i głębokie do zasypania podziały pozostały, z tym jednak muszą mierzyć się praktycznie wszystkie państwa i narody. Powyższy artykuł nie ma na celu określenia dokładnej genezy tożsamości ukraińskiej, do tej pory nie udało się to w pełni nawet w grubych monografiach światowej sławy historyków. Autor tekstu w żadnym razie nie aspiruje do takiej pozycji, nie chce też oceniać moralnie ani historycznie zjawisk i postaci, które zostały tu przywołane. Powierzchowna analiza i wyrywkowy przegląd udokumentowanych wydarzeń na przestrzeni ostatnich wieków ma jednak pokazać, że szeroko rozumiane korzenie Ukrainy sięgają w przeszłość znacznie dalej niż okres międzywojenny, czy nawet bunt Chmielnickiego. Czytaj także: Zawzięte walki przejdą do historii. Wyspa od lat budzi emocje w regionie Główny cel Ukraińców. Most Krymski to nie tylko przeprawa. Oczko w głowie Rosjan Cenne złoża Ukrainy. To na nie czai się Rosja Zobacz też: