Gdy kończyła się zimna wojna, w arsenałach jądrowych USA i ZSRR znajdowało się 55 tys. głowic (plus kilkaset ładunków u sojuszników obu stron). Co najmniej jedna trzecia z nich była w pełni gotowa do użycia; taka masa amunicji, w połączeniu z niedoskonałością ówczesnych systemów przeciwlotniczych, w razie wybuchu konfliktu oznaczała kilkanaście tysięcy skutecznie porażonych celów. Po kilka tysięcy eksplozji jądrowych na szeroko rozumianym terytorium przeciwnika. Co istotne, następujących w krótki interwale czasowym. Nie było to zagrożenie nowe: Drastyczny wzrost liczby głowic nastąpił w latach 60. Już wtedy wielkość nuklearnych potencjałów dawała gwarancję wzajemnego zniszczenia (ang. mutual assured destruction, MAD), czego pozytywnym efektem była redukcja ryzyka wymiany atomowych ciosów. Ryzyka, ale niezwiązanych z nim obaw - podkreślę dla porządku. Po 1991 roku, mimo poważnego zmniejszenia arsenałów, doktryna MAD ("szalona" w języku oryginału, co nadaje jej dodatkowego znaczenia), wciąż miała się dobrze. Nadal zakładano, że najlepszym sposobem na zachowanie pokoju jest wzajemne odstraszanie. A czy dziś takie rozumowanie ma jeszcze sens? Rosja i USA. Amerykanie mają mniejszy arsenał Oficjalnie Rosja dysponuje niemal 6 tys. głowic jądrowych, spośród których jedna czwarta jest gotowa do użycia (a większość pozostałych przeznaczona do utylizacji). USA mają nieco mniejszy arsenał, z podobną liczbą "aktywnych" ładunków. Te trzy tysiące głowic to dość, by obawiać się wzajemnego zniszczenia (a są jeszcze ładunki sojuszników). Wiedzmy jednak, że na Ziemi wykonano dotąd... ponad dwa tysiące prób jądrowych. Większość przeprowadziły Stany Zjednoczone i Związek Radziecki; od 1992 roku Waszyngton i Moskwa utrzymują moratorium na dalsze testy. W latach 2006-2016 doszło do pięciu podziemnych prób w Korei Północnej - i były to ostatnie zarejestrowane eksplozje. Tak czy inaczej, potoczne, apokaliptyczne wyobrażenia o skutkach tysięcy eksplozji nie są do końca realistyczne. Jak widać, planeta ma się nieźle mimo tylu wybuchów (trapiący ją klimatyczny kryzys nie ma z nimi związku). Oczywiście, jednoczesna detonacja setek ładunków to "inna historia", ale wcale nie musi do niej dojść. Ulubieniec Władimira Putina Kilka dni temu Moskwa planowała zafundować światu pokazówkę i kolejny akt atomowego szantażu. Z poligonu w Plesiecku miała wystartować rakieta balistyczna Sarmat, cud techniki rosyjskiej inżynierii, przeznaczony do przenoszenia ładunków jądrowych na dystanse międzykontynentalne. Skończyło się na blamażu, pocisk bowiem eksplodował w silosie, podczas wypełniania zbiorników paliwem. Nie był uzbrojony, doszło więc "tylko" do poważnych zniszczeń poligonowej infrastruktury, dobrze uchwyconych przez obiektywy satelitów. RS-28 Sarmat to ulubieniec propagandy i osobiście Władimira Putina, wielokrotnie opiewany jako "ostateczny argument na Amerykanów". Wedle samych Rosjan, unikalne właściwości pozwalają mu "wykiwać" satelitarne czujniki podczerwieni (podstawowe narzędzie do wykrywania pocisków balistycznych), dają sposobność przelotu na orbicie szczątkowej (czyli szybkiego osiągnięcia celów w USA), ma też Sarmat mieć niezwykle skuteczny system aktywnej obrony. Innymi słowy, to "anałoga w miru niet" (niemający odpowiednika w świecie), z zastrzeżeniem, że... niespecjalnie "chce mu się" latać. Dość napisać, że z pięciu ostatnich prób wystrzeleń, aż cztery zakończyły się niepowodzeniem. A mowa o systemie oficjalnie przyjętym do uzbrojenia! Niebezpieczny złom Kłopoty Sarmata ilustrują niemoce w dziedzinie zaawansowanych technologii, a jego pośpieszne wdrożenie prymat propagandy nad realnymi działaniami. Bolączki rosyjskiej armii i przemysłu, które - w połączeniu z innymi słabościami i niekompetencjami - bezlitośnie i po całości obnażyła wojna w Ukrainie. Jej kompromitujący Rosjan przebieg rodzi wątpliwości co do kondycji sił strategicznych Federacji; one wszak, jak wojska konwencjonalne, również mogą być niczym potiomkinowska wioska. Jest całkiem możliwe, że spośród półtora tysiąca głowic, część do niczego się nie nadaje. Tak było z wieloma rosyjskimi czołgami, samolotami czy systemami przeciwlotniczymi, które "na papierze" uchodziły za nowe lub zmodernizowane, a już z pewnością za sprawne. A potem okazywało się, że to złom niebezpieczny głównie dla użytkowników. Te same wątpliwości można odnieść do rakiet-nośników (Rosjanie mają ich kilkaset) i samolotów bombowych. Jeśli idzie o te ostatnie - połowa flotylli (maszyny Tu-95) była przez ostatnie 2,5 roku nadmiernie eksploatowana. W efekcie ledwie jedna trzecia bombowców tego typu (kilkanaście sztuk) nadaje się obecnie do długotrwałych lotów bojowych. Niewiadomą pozostaje kondycja okrętów podwodnych przeznaczonych do nuklearnych uderzeń, tak zwanych "boomerów". Ogłaszane z pompą kolejne modernizacje i budowy nowych oceanicznych jednostek mogą niepokoić, ale przypomnijmy sobie, że wedle tych samych rosyjskich źródeł, zatopiony w 2022 roku flagowy krążownik "Moskwa" także przeszedł gruntowny remont i unowocześnienie. Spopielenie centrów cywilizacyjnych Do czego zmierzam? Ano do tego, że realne rosyjskie możliwości mogą być mniejsze, niż się zakłada. Że w ewentualnym ataku Moskwa mogłaby użyć nie półtora tysiąca, a "tylko" kilkuset głowic. To wciąż dużo, ale sowieckie symulacje z czasów zimnej wojny przewidywały konieczność porażenia od 300 do 1300 celów, przy czym jako cel rozumiano obiekty wojskowe i miasta (a po prawdzie to przede wszystkim miasta i dotyczyło to zamiarów obydwu stron). Dopiero wówczas - sądzono - udałoby się zrealizować scenariusz unicestwienia przeciwnika. Dodajmy do tego wiedzę wyniesioną z konfliktu w Ukrainie oraz jego skutki. Najbardziej zaawansowane rosyjskie systemy przeciwlotnicze i przeciwrakietowe znacząco ustępują zachodnim odpowiednikom. A część zestawów - trafiona przez Ukraińców - fizycznie przestała istnieć. Rosyjska tarcza jest więc wybrakowana, a rosyjscy wojskowi dobrze wiedzą, że wiele z wysłanych na wroga rakiet nie osiągnęłoby celu. I tak z "dużych" kilkuset mogłoby się zrobić "małe" kilkaset skutecznych porażeń, co dla zaatakowanych byłoby wielką katastrofą, ale nie końcem ich świata. A odpowiedź byłaby miażdżąca. Rosja to Moskwa, Petersburg i kilkanaście innych dużych miast, reszta kraju w wymiarze kulturowym się nie liczy. Tymczasem utrata centrów cywilizacyjnych, bez wcześniejszego zadania wrogowi nokautującego ciosu, podważa sensowność nuklearnej eskalacji. I czyni ją bardzo mało prawdopodobną. Marcin Ogdowski