Interia bliżej świata
Interia bliżej świataReklama
"The Economist": Katastrofa przed Rosją. Putin lekceważy sygnały zapaści
W Rosji pogłębia się zapaść demograficzna. W ciągu ostatnich trzech lat kraj rządzony przez Władimira Putina mógł stracić nawet 2,8 mln osób, a Rosjanie umierają o kilka lat wcześniej niż mężczyźni w Bangladeszu i kilkanaście lat wcześniej niż w Japonii. Powody? Nie tylko trwająca wojna w Ukrainie, ale i pandemia COVID-19 oraz ucieczka ludności za granicę. Widmo demograficznej zapaści nie studzi zapędów Kremla do zniszczenia Ukrainy, ale w niedługiej perspektywie może uczynić z Rosji mniejszy, gorzej wykształcony i biedniejszy kraj.
/
Interia współpracuje z czołowymi redakcjami na świecie. W naszym cotygodniowym, piątkowym cyklu "Interia Bliżej Świata" publikujemy najciekawsze teksty najważniejszych zagranicznych gazet. Brytyjski "The Economist", z którego pochodzi poniższy artykuł, ukazuje się nieprzerwanie od 1843 r. i należy do najpopularniejszych na świecie magazynów poświęconych tematyce politycznej i biznesowej. Ma opinię jednego z bardziej wpływowych tytułów prasowych na świecie.
Rosja mierzy się z demograficzną zapaścią. W ciągu ostatnich trzech lat - w wyniku wojen, pandemii i ucieczki ludności - straciła około 2 mln ludzi więcej, niż miałoby to miejsce z wyłączeniem tych czynników.
Wojna w Ukrainie. W Rosji brakuje mężczyzn
Przewidywana średnia długość życia 15-letnich chłopców spadła w Rosji o prawie pięć lat, do tego samego poziomu, co na Haiti.
Liczba Rosjan urodzonych w kwietniu 2022 r. nie była wyższa niż w miesiącach okupacji hitlerowskiej. Liczba kobiet przewyższa liczbę mężczyzn o co najmniej 10 mln.
Rosyjska inwazja na Ukrainę znacząco pogorszyła niekorzystne trendy demograficzne.
Według zachodnich szacunków z pierwszego kwartału br. w ciągu roku po rozpoczęciu inwazji na Ukrainę zginęło lub zostało rannych 175-200 tys. rosyjskich żołnierzy, a od 500 tys. do miliona, głównie młodych, wykształconych ludzi uciekło przed mobilizacją za granicę.
Nawet gdyby Rosja nie miała innych problemów demograficznych, utrata tak wielu osób w tak krótkim czasie byłaby bolesna.
A przecież w obecnej sytuacji straty wojenne nakładają coraz większe obciążenia na kurczącą się, schorowaną populację. Dlatego według ekspertów Rosja może wchodzić na drogę demograficznego upadku.
/
Rosjan będzie coraz mniej
Korzenie kryzysu w Rosji sięgają 30 lat wstecz. Kraj osiągnął szczyt populacji w 1994 r., licząc 149 mln osób. Od tego czasu liczba ta wyraźnie się zmniejszyła.
W 2021 r. wynosiła 145 mln. Statystyki ONZ nie obejmują 2,4 mln mieszkańców Krymu, nielegalnie anektowanego w 2014 r.
ONZ przewiduje, że w przypadku utrzymania obecnych trendów za 50 lat populacja Rosji mogłaby się skurczyć do 120 mln osób. To sprawiłoby, że stałaby się dopiero 15. krajem na świecie pod względem liczby ludności, spadając z szóstego miejsca zajmowanego w 1995 r.
Według Aleksieja Rakszy, niezależnego demografa, który pracował w Federalnej Służbie Statystyki Państwowej (Rosstat), jeśli spojrzeć tylko na lata pokoju, liczba urodzeń zarejestrowanych w kwietniu 2022 r. była najniższa od XVIII w.
Kwiecień ubiegłego roku był szczególnie trudny pod tym względem i stanowił potwierdzenie niekorzystnych trendów.
/
Coraz mniej etnicznych Rosjan
Spadek liczby ludności nie jest czymś wyjątkowym w Rosji: większość państw postkomunistycznych mierzy się z podobnym problemem, choć na mniejszą skalę.
Populacja Rosji w ostatnich dziesięcioleciach doświadczyła gwałtownego spadku, a następnie częściowego ożywienia (dzięki okresowi wysokiej imigracji z państw byłego ZSRR i hojniejszym zasiłkom na dzieci po 2007 r.), po którym nastąpił ponowny spadek.
Czytaj wszystkie artykuły z cyklu "Interia Bliżej Świata".
Według Rosstat w latach 2020 i 2021 liczba ludności spadła łącznie o 1,3 mln, a zgonów przewyższyła liczbę urodzeń o 1,7 mln. Spadek był największy wśród etnicznych Rosjan, których liczba według spisu z 2021 r. spadła o 5,4 mln w latach 2010-21.
Ich udział w populacji spadł z 78 proc. do 72 proc. To tyle, jeśli chodzi o zapewnienia Władimira Putina o rozszerzaniu "russkiego miru" (świat rosyjski).
Dane odzwierciedlają przerażające skutki pandemii COVID-19. Oficjalna liczba ofiar koronawirusa wynosi 388 tys. 091 osób, jednak według naszych szacunków może być o wiele wyższa. Szacujemy całkowitą nadwyżkę zgonów w latach 2020-23 na 1,2-1,6 mln.
/
Złe dane demograficzne
Byłoby to porównywalne ze statystykami śmiertelności w Chinach i Stanach Zjednoczonych, które mają znacznie większą populację.
Oznacza to, że Rosja mogła doświadczyć największej po Indiach liczby zgonów z powodu koronawirusa i mieć najwyższy wskaźnik śmiertelności ze wszystkich państw, z 850-1,1 tys. zgonami na 100 tys. osób.
Jeśli zsumujemy ofiary pandemii, zgony wśród żołnierzy i ludzi uciekających przed mobilizacją, w okresie od 2020 do 2023 r. Rosja straciła od 1,9 mln do 2,8 mln osób (dane z uwzględnieniem I kwartału br. - red.), nie biorąc pod uwagę "standardowego" pogarszania się sytuacji demograficznej.
Statystyki są gorsze niż w katastrofalnych pod tym względem wczesnych latach 2000, gdy populacja zmniejszała się o około pół mln rocznie.
/
Jaka przyszłość dla Rosji?
Co to może oznaczać dla przyszłości Rosji? Demografowie często przywołują motto, jakoby demografia napędzała naszą przyszłość, ale nie nasze przeznaczenie (demography drives our future but not our destiny - red.). Oznacza to, że warto zrozumieć zjawiska demograficzne, ich skutki oraz zastanowić się, jakie działania mogą wpłynąć na procesy demograficzne.
Rosja w połowie drugiej dekady XXI w. na chwilę zdołała odwrócić negatywne trendy demograficzne. Ale wpływ zmian - spadek liczby etnicznych Rosjan w wieku poborowym - znacznie utrudni wojsku przeprowadzenie regularnego poboru.
Niewątpliwie głównym skutkiem niżu demograficznego będzie głęboka zmiana w Rosji na gorsze. Wprawdzie większości krajów, które doświadczyły spadku liczby ludności, udało się uniknąć wielkich wstrząsów społecznych. Ale w Rosji może być inaczej.
/
Rosjanie umierają sześć lat wcześniej niż mężczyźni w Bangladeszu
Spadek populacji wiąże się ze wzrostem nędzy: oczekiwana długość życia rosyjskich mężczyzn w chwili urodzenia spadła z 68,8 w 2019 r. do 64,2 w 2021 r., częściowo z powodu pandemii, a częściowo z powodu chorób związanych z alkoholem. Rosjanie umierają teraz sześć lat wcześniej niż mężczyźni w Bangladeszu i 18 lat wcześniej niż mężczyźni w Japonii.
Nicholas Eberstadt, demograf z American Enterprise Institute w Waszyngtonie, twierdzi, że Rosja stanowi swoiste połączenie śmiertelności na poziomie państw trzeciego świata i poziomu edukacji z krajów rozwiniętych. Rosja ma jedne z najwyższych na świecie wskaźników wykształcenia wśród osób powyżej 25. roku życia.
Jednak ucieczka dobrze wykształconych młodych ludzi zmniejsza tę przewagę. Według Ministerstwa Transportu w 2022 r. kraj opuściło 10 proc. pracowników. Wielu z nich to młodzi mężczyźni. Ich ucieczka jeszcze bardziej pogarsza stosunek płci w Rosji. W 2021 r. na 100 mężczyzn przypadało 121 kobiet w wieku powyżej 18 lat.
Nic nie wskazuje jednak, by widmo demograficznej zapaści ostudziło zapędy Władimira Putina, ale w dłuższej perspektywie może uczynić z Rosji mniejszy, gorzej wykształcony i biedniejszy kraj, z którego uciekają ludzie młodzi i gdzie mężczyźni umierają po sześćdziesiątce. Inwazja jest ludzką katastrofą i to nie tylko dla Ukraińców.
---
Tekst przetłumaczony z "The Economist"
© The Economist Newspaper Limited, London, 2023
Tłumaczenie: Mateusz Kucharczyk
Tytuł i śródtytuły oraz skróty pochodzą od redakcji
---
CZYTAJ TAKŻE:
