Matura 2020. Język polski poziom rozszerzony. Arkusz i odpowiedzi

Egzamin z języka polskiego na poziomie rozszerzonym rozpoczął się o godzinie 14:00, na jego napisanie uczniowie mieli w sumie 180 minut. Arkusz CKE, który otrzymali abiturienci, zawierał dwa tematy. Uczniowie musieli wybrać jeden z nich i napisać wypracowanie. Łącznie mogli uzyskać 40 punktów. W przypadku matury z języka polskiego na poziomie rozszerzonym nie ma progu zaliczeniowego. Wynik ma znaczenie tylko przy rekrutacji na studia.

Z kolei w poniedziałek rano odbyła się matura z języka polskiego na poziomie podstawowym. Maturzyści mieli do wyboru następujące tematy: Wpływ elementów fantastycznych na przesłanie utworu na podstawie "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego i wiersz Anny Kamieńskiej "Daremne". Arkusz CKE wraz z proponowanymi rozwiązaniami publikowaliśmy tutaj 

Poniżej znajdziesz arkusz CKE z języka polskiego na poziomie rozszerzonym. Następnie opublikujemy proponowane konspekty do obu tematów, które pojawiły się na maturze. Maturzyści, bądźcie z nami!

MATURA 2020. JĘZYK POLSKI POZIOM ROZSZERZONY (pobierz tutaj)

Temat 1: Określ, jaki problem podejmuje Bożena Chrząstowska w podanym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autorkę, odwołując się do tego tekstu oraz innych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 wyrazów. 

Wstęp:

●      Określenie problemu podejmowanego przez autorkę: fikcjonalność jest istotą literatury/ domeną literatur jest fikcja; sytuacje ukazywane w literaturze (światy przedstawione, sytuacje liryczne, kreacje bohaterów itp.) są fikcjonalne - tzn. że nie należy ich interpretować według prawideł logiki i nie można ich wprost odnosić do świata rzeczywistego.

●      Fikcjonalność jest jedną z cech definicyjnych literatury - wszystko, co "literackie", jest tworem wyobraźni autorów.

●      Z tej przyczyny literatura piękna nie powinna być odczytywana jako dokument historii (nie należy jej mylić np. z literaturą faktu), ale jako sposób wyrażania prawd uniwersalnych.

Teza: Należy zgodzić się z autorką, że jedną z głównych cech definicyjnych literatury jest jej fikcjonalność. Ponieważ literatura składa się z quasi-sądów, nie należy oceniać jej przez pryzmat prawy i fałszu w odniesieniu do naszego świata rzeczywistego, ale w odniesieniu do wewnętrznego świata przedstawionego powieści. Można więc powiedzieć, że literatura niesie w sobie swoją własną wewnętrzną prawdę, a jej inspiracje są o wiele szersze niż odniesienia do świata rzeczywistego (powstaje z wyobraźni autora).

Interpretacja podanego tekstu:

●      Świat przedstawiony jest fikcjonalny, ponieważ powstaje w wyobraźni autora i konkretyzuje się (dookreśla) w wyobraźni czytelnika ---> literatura jest tworem wymagającym aktywnej postawy czytelnika; zarówno autor jak i czytelnik musi posługiwać się wyobraźnia.

●      W podanym przez autora przykładzie (Słowacki, "Sowiński na okopach Woli") poeta przeinacza szczegóły historyczne, ponieważ nie są one dla niego kluczowe: utwór literacki nie jest dokumentem historii i nie może być tak traktowany - nie można rozpatrywać go w kontekście dokumentu historycznego. Słowackiemu chodziło bowiem o przykład dla wyrażenia prawd uniwersalnych.

●      Analogicznie można przytoczyć jako odwołanie własne dowolny utwór o tematyce historycznej, w którym zachodzi przekształcenie i dookreślenie faktów historycznych pod wpływem wyobraźni autora np.:

○      Trylogia Sienkiewicza (idealizowanie oraz wybiórcze wykorzystywanie faktów historycznych, pisanie "Ku pokrzepieniu serc", mieszanie wydarzeń "prawdziwych" z fikcyjnymi),

○      A. Mickiewicz, Dziady, cz. III (wyrażenie idei mesjanizmu),

○      S. Wyspiański, "Wesele" (wizyjne i symboliczne ujęcie tematyki narodowowyzwoleńczej) itp.

●      "W sztuce trzeba niejednokrotnie rzeczywistość zdradzać, jeśli chce się dochować jej wierności" → autorzy niejednokrotnie celowo odbiegają od konwencji realizmu czy zasad prawdopodobieństwa, ponieważ literatura kreacyjna pozwala pokazywać świat w szerszej perspektywie, sprawia, że sens wpisany w dzieło literackie staje się głębszy i pełniejszy (tu również można odwołać się do przykładów powyższych).

●      Sądy literackie (tzw. quasi-sądy) są prawdziwe lub fałszywe tylko w obrębie dzieła literackiego, dlatego nie należy interpretować literatury w kategorii prawdy i fałszu - można więc powiedzieć, że literatura jest wewnętrznym światem, rządzącym się swoją własną logiką. Doskonale poświadczają to przykłady literatury kreacyjnej (np. "Sklepy cynamonowe" B. Schulza) czy poezji (np. groteskowo-oniryczny świat przedstawiony w poezji Leśmiana).

Inne przykłady tekstów kultury:

●      A. Mickiewicz, "Pan Tadeusz" (odejście od szczegółowego przedstawiania prawd historycznych na rzecz idealizacji mieszkańców Soplicowa i “kraju lat dziecinnych");

●      W. Gombrowicz, "Dzienniki" - nie są one tyleż opisem wydarzeń z życia autora (jak sugeruje tytuł), ale dziełem kreacyjnym, służącym autoekspresji (codzienność widziana przez pryzmat wyobraźni autora).

Podsumowanie i wnioski końcowe:

●      Literatura tworzy osobne światy, alternatywne dla rzeczywistości, w której żyjemy: dzięki temu literatura nie jest opisem świata, ale kreacją (wytworem wyobraźni) autora.

●      Zarówno tworzenie literatury, jak i jej czytanie wymaga aktywnej postawy i pracy wyobraźni.

●      Historia jest jedynie "tworzywem" dla literatury: literatura może ją komentować, dookreślać, przedstawiać na jej przykładzie idee - ale nie musi jej wiernie odtwarzać.

●      Większość literatury jest niemimetyczna (odwołanie do pojęcia mimesis jako przeciwieństwa literatury kreacyjnej). 

OPRACOWANIE TEMATU NR 2 ZNAJDZIESZ NA KOLEJNEJ STRONIE

Matura 2020 z matematyki. Tutaj znajdziesz arkusz CKE i proponowane odpowiedzi

Temat 2: Analiza porównawcza - Jan Kochanowski, "Do snu" i Zbigniew Herbert "Język snu"

Wstęp:

●      Przedstawienie motywu łączącego oba utwory: motyw snu - uniwersalny topos, który fascynował twórców różnych epok (fascynacje te wyrażają się w literaturze i sztuce).

●      Od wieków ludzie zastanawiali się nad tym, czym jest sen/ jakie znaczenia mają marzenia senne? Snom przypisywano różne funkcje (np. sen jako "mała śmierć", sen jako przepowiednia przyszłości, sen życzeniowy itp.).

●      W literaturze sen może być nie tylko tematem utworu, ale także konwencją literacką (pojęcie oniryzmu → ukazywanie opisywanej rzeczywistości na kształt snu).

Teza interpretacyjna: W obu przedstawionych utworach sny mają znaczenia symboliczne - odsłaniają przed śpiącym podmiotem lirycznym prawdy o świecie, które byłyby nie do zgłębienia na jawie. Sny mogą być przedmiotem interpretacji, która wynika z naszych doświadczeń i z tego, kim jesteśmy.

Interpretacja porównawcza:

●      Podmioty obu utworów śnią i zastanawiają się (na jawie), czym jest dla nich sen (jest to sytuacja liryczna łącząca oba utwory).

●      U Kochanowskiego motyw ten łączy się przede wszystkim z dawną koncepcją, iż sen to "mała śmierć" - a śniąc możemy się przekonać o tym, jak wygląda życie po śmierci ("Śnie, który uczysz umierać człowieka" [...] “A co to nie żyć, w czas się przypatruje.").

●      Sen jest także "podróżą" duszy, która opuszcza ciało i wyzwolona z niego może oglądać piękne, błogie, przyjemne dla niej obrazy (“Niech się nacieszy nieboga do woli").

●      Herbert wspomina także o marzeniach sennych, jednak w swoim myśleniu wychodzi nieco dalej i mówi o "języku snu" - który jest czymś innym niż śnienie za pomocą obrazów (marzeń sennych). Język snu może być np. osobliwym językiem poetyckim, wyzwolonym z konwencji gramatyki, fonetyki czy innych norm językowych. Jego istotą powinna być swoboda (nawiązanie do pojęcia oniryzmu). Język snu jest estetyczny, można nim opisać rzeczy, które trudno opowiedzieć zwyczajnym językiem (“dalekosiężny, zwiewny")

●      U Herberta sen może być bliski stanom twórczym poety (“ale opowiadam sobie/ te wszystkie głupie historie/ jakbym spał/ w kopcu/ narracji") - sama w sobie metafora "kopca narracji" jest oniryczna; być może poeta sugeruje, że życie - tak samo jak sen - jest inspiracją do tworzenia opowieści, pozwala stworzyć ich nieskończenie wiele (kopiec może kojarzyć się z mnogością).

●      Oba utwory łączy także motyw muzyki. U Kochanowskiego jest to tzw. muzyka sfer (według starożytnej koncepcji są to dźwięki wydawane przez ciała niebieskie krążące wokół Ziemii po półkolistych torach, tzw. sferach) - “A jako koła w społecznym mijaniu/ Czynią dźwięk barzo wdzięczny ku słuchaniu" - muzyka sfer miała być dźwiękiem przyjemnym dla słuchającej jej duszy, a także doświadczeniem “pozaziemskim".

●      U Herberta muzyką jest natomiast “stękana melodia/ słyszalna uszom" - metafora ta może przywodzić na myśl kołysankę, która usypia zmęczone ciało; ale nie usypia duszy. Język snu (rozumiany jako język poetycki) jest bowiem "niepodległy zmęczeniu" - może to oznaczać, że poeta jest zawsze czujny i aktywny, zawsze "nasłuchuje", jest gotowy, aby czerpać inspiracje ze świata.

●      Herbertowski język snu to także "język słodkiej grozy" (oksymoron) - ponieważ mógłby on "wyrażać niewyrażalne" - doświadczenia pozaziemskie lub takie, których nie sposób opisać słowami (zarówno piękne, jak i budzące grozę).

Podsumowanie i przykładowe wnioski końcowe:

●      Motyw snu w kulturze ma bardzo wiele znaczeń: sen kojarzony bywa ze śmiercią, ale także z życiem (ponieważ zarówno życie, jak i sen bywają absurdalne, zaskakujące, trudne do wytłumaczenia i opisania słowami).

●      W obu utworach odpowiedź na pytanie "czym jest sen dla człowieka?" jest mocno związana z tym, kim jest i w co wierzy śpiący podmiot liryczny (u Kochanowskiego to przede wszystkim światopogląd ugruntowany w filozofii antycznej; u Herberta - bycie poetą, wiara w moc kreacyjną słowa poetyckiego).

●      Sen jest czymś niedookreślonym, trudno zgłębić jego istotę - podobnie może być z poezją ("język snu").

●      Sny możemy interpretować niczym teksty literackie (kontekst: koncepcja psychoanalitycznego objaśniania marzeń sennych Zygmunta Freuda).

Przykładowe konteksty literackie (inne utwory z motywem snu):

●      Biblia (np. sny Salomona, faraona, Józefa itp.),

●      Calderon, "Życie snem",

●      J. Kochanowski, "Tren XIX albo Sen"

●      A. Mickiewicz, "Dziady", cz. III (np. "Sen Senatora"),

●      A. Mickiewicz, "Śniła się zima",

●      S. Wyspiański, "Wesele",

●      B. Schulz, "Sklepy cynamonowe" (oniryzm),

●      B. Leśmian, "Dusiołek",

●      S. Grochowiak, "Rozbieranie do snu",

●      J. Kaczmarski, "Sen Katarzyny II", "Pieśń o śnie",

Zobacz także: Matura 2020. Arkusze i odpowiedzi