Spartanie nie zadbali rzetelnie o swoją historię. Co więcej, gdy ich kraj był już tylko cieniem dawnej potęgi, dla uzyskania korzyści politycznych świadomie budowali swój mit. Ze spartańskiej literatury zachowała się jedynie państwowotwórcza poezja Tyrteusza i pieśni chóralne innego poety spartańskiego - Alkmana. Tyrteusz zachęcał Spartan w swych elegiach do męstwa w imię obowiązku obywatelskiego (przez co przyjęło się tyrtejską nazywać poezję patriotyczną), trudno jednak na podstawie poezji budować wizję całego państwa. Dlatego badacze skazani są dzisiaj na teksty, które wyszły spod piór zakochanych w Sparcie entuzjastów albo nieprzychylnych jej krytyków. A o Sparcie pisano, i to dużo, gdyż fascynowała już starożytnych. Najpełniejsze źródło tekstowe na temat Sparty to "Żywot Likurga" Plutarcha z II w. n.e., wcześniejsze (z V czy IV w. p.n.e.) to zazwyczaj dygresje i wtrącenia dotyczące Sparty, a nie systematyczne wywody na temat jej ustroju, polityki czy wychowania. - Nawet jeśli autorzy antyczni podają szczegółowe informacje, są one na tyle aluzyjne i nawiązujące do wiedzy potocznej (której dziś już nie mamy), że nie składają się na wizję całości - mówi dr Marek Węcowski z Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego, specjalista od historii starożytnej Grecji. - I tak Herodot, opisując w VII księdze "Dziejów" wojny perskie, poświęca sporo miejsca walczącym w nich Spartanom, dzięki czemu dowiadujemy się sporo o spartańskiej wojskowości czy obyczajowości, ale prawie nic o ustroju. Grecy dostrzegli odmienność Sparty, chociaż sami Spartanie pierwotnie nie uważali się za specjalnie wyjątkowych. Wielcy politycy i myśliciele zastanawiali się, czym należy tłumaczyć gigantyczny sukces Sparty w epoce klasycznej. Jedni uważali, że zawdzięcza go panującemu tam ustrojowi i niedopuszczeniu do władzy tyranów (np. Tukidydes w "Wojnie peloponeskiej"), inni twierdzili, że Spartanie przewyższali pozostałych Hellenów pod względem moralnym, podkreślając ich surowy tryb życia, odpowiedzialność, powściągliwość, rzeczowość (słynne lakoniczne, ale celne wypowiedzi) i mądrość w podejmowaniu decyzji. Herodot przeciwstawia mądrość króla spartańskiego, który odmówił wysłania posiłków greckim powstańcom w Jonii (499 r.), głupocie wielu tysięcy Ateńczyków na zgromadzeniu ludowym, którzy zdecydowali posłać swoje wojsko, wywołując tym gniew Persów i doprowadzając do wybuchu I wojny perskiej.