Muzeum ma powstać w jednym ze starych powojskowych magazynów przy ulicy Węglowej w Białymstoku. Ma być placówką ogólnopolską zajmującą się tematyką wywózek Polaków na Wschód. Trwają prace nad koncepcją architektoniczną muzeum. Władze miasta chcą jego budowę sfinansować przy wsparciu środków z nowego budżetu UE na lata 2013-2020, z programu Rozwój Polski Wschodniej. W czwartek w Białymstoku rozpoczęły się 2-dniowe obchody związane z XI Marszem Żywej Pamięci Polskiego Sybiru. Sam marsz przejdzie ulicami Białegostoku w piątek. Co roku biorą w nim udział tysiące osób, wśród nich Sybiracy i młodzież. Kilka tygodni temu w Tomsku na Syberii przebywał prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski i dyrektor miejskiego Muzeum Wojska Robert Sadowski. W czwartek na konferencji prasowej mówili o rezultatach tej wizyty. Należy do nich nawiązanie kontaktów z władzami miasta, z którymi podpisany został list intencyjny dotyczący współpracy, ale także spotkania z Polakami, w tym mieszkającymi we wsi o nazwie Białystok, założonej przez polskich osiedleńców w XIX wieku. Jak mówił Truskolaski, wieś wyludnia się; w latach 50. ubiegłego wieku w syberyjskim Białymstoku do szkoły chodziło 360 dzieci, obecnie zaledwie 14, a wszystkich mieszkańców jest ok. 300. Wciąż jest tam kościół, dwa razy w miesiącu dojeżdża tam duchowny z Tomska. Dyrektor muzeum Robert Sadowski mówił, że powstające Muzeum Pamięci Sybiru będzie zajmowało się tym, czym był system stalinowski, który dotykał w równym stopniu różne narody. Z wizyty na Syberii przywiózł wiele zdjęć (np. z budowy chat syberyjskich) i dokumentów, ale podkreślał zwłaszcza znaczenie kontaktów tam nawiązanych, szczególnie z Polakami. Jak zwrócił uwagę, cenne są zwłaszcza materiały dotyczące XIX wieku na Syberii, bo XX wiek i losy Polaków z tego okresu są w Polsce już lepiej udokumentowane. Materiały z architekturą mają być wykorzystane przy tworzeniu koncepcji architektonicznej muzeum w Białymstoku. Pracuje nad nią Jan Kabac, którego zespół pięć lat temu wygrał konkurs architektoniczny na zagospodarowanie dawnego terenu magazynów wojskowych na Węglowej w Białymstoku. Magazyny znajdują się w pobliżu dworca Białystok Fabryczny, skąd w latach 1940-41 wywieziono na wschód ponad 20 tys. białostoczan. Tematycznie Muzeum Pamięci Sybiru miałoby objąć całość zagadnienia związanego z wywózkami. Według założeń, w skład wystaw stałych, oprócz ekspozycji poświęconej czterem wielkim wywózkom białostoczan w latach 1940-41, mają się znaleźć ekspozycje dotyczące wcześniejszych zesłań Polaków na wschód, począwszy od XVII wieku. W Białymstoku znajduje się jedyny w kraju pomnik - Grób Nieznanego Sybiraka. To przy nim odbywają się główne uroczystości związane z Marszem Żywej Pamięci Polskiego Sybiru. Miejscowy oddział IPN prowadzi badania dotyczące deportacji, m.in. próbuje ustalić rzeczywistą liczbę wywiezionych.