Huculi to jedna z trzech grup etnicznych obok Łemków i Bojków górali pochodzenia ruskiego i wołoskiego, zamieszkująca ukraińską i rumuńską część Karpat Wschodnich - Czarnohorę, wschodnie Gorgany, Świdowiec, Połoniny Hryniawskie, Beskidy Pokucko-Bukowińskie i część Karpat Marmaroskich. Nazwa Hucuł pochodzi z rumuńskiego hotul - dzielny człowiek, zabijaka, opryszek. Stanowią oni interesującą mieszaninę antropologiczną i kulturową. Można spotkać wśród nich typy ukraińskie, rumuńskie, węgierskie, polskie, a nawet cechy tureckie, cygańskie i ormiańskie. Mieszanka krwi, niezależność, jaką dają góry, koczowniczy tryb życia, ukształtowały lud pełen dumy, honoru, romantyzmu i poczucia pierwotnej szlachetności. Hucuł od narodzenia żył w świecie magii, demonów i wierzeń. Wymieszanie ludnościowe i językowe, a także obyczajowe, spowodowało, że folklor huculski stał się wyjątkowo bogaty. Dominują w nim związane z pasterstwem elementy wołoskie oraz ukraińskie. Jako grupa etnograficzna szczególnie wyróżniająca się spośród górali karpackich była obiektem zainteresowania polskiej inteligencji, elit umysłowych i artystycznych już od końca XVIII w. Na przeł. XIX i XX w. ku kulturze huculskiej zwrócili się pisarze i artyści, zarówno Polacy, jak i Ukraińcy. O hucułach pisał Józef Korzeniowski w dziele "Karpaccy Górale" oraz Stanisława Vincenza w epopei "Na wysokiej połoninie". Huculszczyzna doczekała się odbicia w licznych dziełach malarzy: Axentowicza, Sichulskiego, Jarockiego, Pautscha, Obsta i innych. Dla twórców ze Lwowa i Galicji Wschodniej Huculszczyzna i pasmo górskie Czarnohory było tym, czym Podhale i Tatry dla środowiska krakowskiego i reszty Polski. Warto wspomnieć, że w Czarnohorze po raz pierwszy w historii polskiej turystyki górskiej został wytyczony w 1884 r. znakowany szlak turystyczny. Sztuka huculska najlepiej rozwinęła się w drugiej poł. XIX w. Najbardziej popularnymi i poszukiwanymi wyrobami tej sztuki była ceramika pokucka. Były to wszelkiego rodzaju naczynia użytkowe, jednak wysoki poziom artystyczny ich zdobienia sprawił, że znane były daleko poza obszar górski Karpat Wschodnich i Pokucia. Do najwybitniejszych twórców należeli Aleksander Bachmiński i Michał Baranowski z Kosowa. W zdobnictwie drewna początkowo dominowała dekoracja snycerska, następnie wprowadzono intarsję i inkrustację metalem, rogiem, masą perłową i szklanymi koralikami. Zdobiono wszystkie przedmioty użytkowe. W drugiej poł. XIX w. w Jaworowie i Riczce powstały ośrodki ludowych wyrobów drewnianych, stojące na wysokim poziomie. Czołowym twórcą był Jurij Szkryblak. Najstarszym rzemiosłem huculskim było mosiężnictwo. Uprawiane było powszechnie, zarówno przez wyspecjalizowanych rzemieślników i prostych górali. Wśród wyrobów spotyka się formy bizantyjskie i renesansowe. Jednym z ciekawszych przejawów sztuki huculskiej jest strój. Jest on najbogatszy i najbardziej różnorodny w Karpatach Wschodnich. Na wystawie zgromadzono eksponaty pochodzące ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie (zbiór Heleny Dąbczańskiej i Seweryna Udzieli), Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Muzeum Historycznego w Sanoku (zbiór Aleksandra Rybickiego), Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, Zabytkowej Chyży Łemkowskiej w Olchowcu w Beskidzie Niskim i kolekcjonerów prywatnych. Pierwszą część wystawy stanowi pokaz zabytków związanych z kulturą materialną. Do najcenniejszych należą prochownice i pistolety pochodzące ze zbioru po Helenie Dąbczańskiej i Sewerynie Udzieli. Wyroby drewniane reprezentowane są przez zbiór krzyży ręcznych - służących do błogosławieństw w cerkwi, świeczników trójramiennych, ikon i wyrobów rzemiosła huculskiego. Uwagę zwracają barwne stroje, tkaniny, hafty, wyroby ze skóry i mosiądzu. Druga część wystawy prezentuje zbiór ceramiki pokuckiej z przeł. XIX i XX w. po Aleksandrze Rybickim. Najcenniejsze są kafle z pieca wykonanego przez Aleksandra Bachmińskiego z poł. XIX w. oraz misy, dzbanki i talerze. Malarstwo reprezentują prace Kazimierza Sichulskiego, Teodora Axentowicza, Fryderyka Paustscha, Stanisława Jankowskiego i Seweryna Obsta. Uzupełnieniem wystawy jest pokaz ikonografii w postaci kart pocztowych, map i literatury turystyczno-krajoznawczej z przeł. XIX i XX w., dotyczącej Czarnohory i Karpat Wschodnich. Wystawie towarzyszy wydawnictwo katalogowe, prezentującej w formie opisowej i fotograficznej kulturę materialną i duchową Huculszczyzny oraz najcenniejsze zabytki prezentowane na wystawie. Autor: Robert Kubit