Największe od 40 lat trzęsienie ziemi na świecie wywołało 26 grudnia 2004 roku niszczycielskie fale tsunami, które pochłonęły w Azji życie - jak się obecnie szacuje - niemal 150 tysięcy osób. Epicentrum trzęsienia znajdowało się u zachodniego wybrzeża Sumatry (Indonezja) i miało siłę 8,9 stopnia w skali Richtera. Co to jest tsunami? Fale tsunami są pojedynczymi falami długimi, powstającymi na skutek trzęsienia ziemi, występującego pod dnem morskim w wyniku wybuchów podwodnych wulkanów lub na skutek obsunięcia się mas gruntu do morza. Tsunami nie można wiązać w jakikolwiek sposób z pływami powodowanymi grawitacyjnym oddziaływaniem pozaziemskim Księżyca, Słońca czy planet. Fale tsunami mogą zostać wywołane przez uderzenia meteorów i asteroid w powierzchnie oceanów, jakkolwiek ślady takich zdarzeń pochodzą jedynie z prehistorii. Ponad 500 m wysokości! Określenie "tsunami" pochodzi z japońskiego - "tsu" oznacza "port", a "nami" - "falę". Tsunami rozchodzą się promieniście od miejsca powstania, sięgając nawet na odległość kilku tys. km (jak np. w 1960 roku podczas podmorskiego trzęsienia ziemi w pobliżu Chile). Charakteryzują się dużą prędkością (do 1000 km/godz.), ogromną długością (oddalenie grzbietów może sięgać 150 km) i wysokością sięgającą 500 m (w 1958 roku obsunięcie nadbrzeżnych mas skalnych w Zatoce Lituya na Alasce wywołało falę o wysokości 528 m). Tsunami przemieszczają się z zwykle z prędkością kilkuset kilometrów na godzinę i ich wysokość na otwartym, głębokim oceanie wynosi kilka metrów. Na głębokich wodach stromość tych fal jest bardzo mała - na otwartych wodach nie stanowią zagrożenia dla statków i są niemal niezauważalne, nie zagrażają także nurkującym z dala od brzegu nurkom. Jak powstaje niszczycielska fala? Wielkość tsunami ponad powierzchnię wody zaczyna gwałtownie rosnąć w miarę jej zbliżania się do brzegu i największą wysokość osiąga wtedy , kiedy natrafi na stromo nachylony szelf, przylegający do zatoki. W takiej sytuacji w zatoce dochodzi do dodatkowego spiętrzenia wody, dlatego też ze względu na ukształtowanie terenu można wytypować odcinki wybrzeża najbardziej narażone na uderzenia tsunami. Tsunami, tworząc "wał" wodny, najbardziej niszczy obszar nadbrzeżny - miażdży i zmiata wszystko, co napotka na drodze... Nadejście fali tsunami poprzedzone jest szybkim obniżeniem lustra wody od jednego do czterech metrów. Potem następuje gwałtowne wypiętrzenie wody i nadejście fali - pierwsza jest zazwyczaj najwyższa. Wkrótce potem mogą pojawić się następne, słabsze. Są takie miejsca na Ziemi... Najczęściej fale tsunami występują na obszarach aktywnych sejsmicznie: na Pacyfiku - u wybrzeży Ameryki Południowej, Środkowej, Kalifornii i Alaski, Wysp Aleuckich, Kamczatki, Wysp Kurylskich, Japonii, Filipin i wysp Indonezji; na Morzu Śródziemnym - głównie wybrzeża Afryki Północnej; na Atlantyku - bardzo rzadko. Największe fale tsunami w latach 90. XX wieku pojawiły się: w Nikaragui (1992), w Indonezji (1992, 1994, 1996), w Japonii (1993), na Filipinach (1994), w Meksyku (1995), w Peru (1996, 2001), w Papui-Nowej Gwinei (1998), w Turcji (1999) i w państwie Vanuatu na wyspach Melanezji (1999). Ostrzeganie możliwe Prognozowanie wystąpienia tsunami nie jest możliwe, ale można przed tymi falami w miarę skutecznie ostrzegać. Trzeba znać miejsce wystąpienia trzęsienia ziemi, które poprzez ścieranie się płyt tektonicznych powoduje wypiętrzenia dna morskiego. Wtedy, biorąc pod uwagę rozliczne czynniki, można nawet z kilkunastogodzinnym wyprzedzeniem określić jej wysokość i miejsce na wybrzeżu, w które uderzy. - Wiemy, w którym miejscu występują duże trzęsienia ziemi, ale nie możemy powiedzieć, kiedy. Możemy ocenić, jakie może być największe trzęsienie w danym miejscu, w danym rejonie sejsmicznym - powiedział INTERIA.PL prof. Sławomir Gibowicz z Zakładu Sejsmologii Instytutu Geofizyki PAN. Więcej na ten temat Przyjmuje się, że niszczące fale tsunami powodują trzęsienie ziemi o sile powyżej 7,5 stopnia w skali Richtera. Wokół Pacyfiku istnieje system ostrzegania przed tsunami - zarówno dla zachodnich wybrzeży Pacyfiku, jak i dla Ameryki Południowej. Stany Zjednoczone mają takie placówki na Hawajach i na Alasce. Według planów ONZ, podobny system powstanie w ciągu roku na Oceanie Indyjskim. O jego stworzeniu zaczęto myśleć również na Karaibach i w krajach śródziemnomorskich. Gigantyczna fala Największą zanotowaną w ostatnich czasach falą tsunami jest ta z Lituya Bay na Alasce z 1958 roku, która osiągnęła 524 m wysokości . Trzęsienie ziemi spowodowało wówczas "odkucie" mas zwietrzeliny skalnej i jej gwałtowne ześlizgnięcie się do wód fiordu, w wyniku czego nastąpiło wypchnięcie mas wody we wszystkich kierunkach. Najbardziej znanym trzęsieniem ziemi na Atlantyku, gdzie występują one niezwykle rzadko, jest trzęsienie lizbońskie, jakie miało miejsce w XVII wieku. Zasięgiem objęło ono znaczną część Półwyspu Iberyjskiego oraz Afrykę. Zniszczeniu uległy wtedy m.in. Lizbona, Rabat, Marakesz. Falę tsunami spowodowaną erupcją wulkanu, o wysokości ponad 40 metrów, wywołał 27 VIII 1883 roku wybuch Krakatau. Ten jeden z największych wybuchów w historii świata wywołał falę morską, która obiegła pół globu. Fala uderzyła w Jawę i Sumatrę, powodując śmierć ponad 36 tysięcy osób. Popioły i gazy wulkaniczne utrzymywały się w atmosferze ponad rok. Wybuch słyszano w promieniu ponad 3 tys. km.