Rada Europejska to regularne - dwa razy do roku - spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich Wspólnoty. Rada Europejska istnieje od 1974 roku, ale jej obecność w instytucjach Wspólnoty potwierdził dopiero Jednolity Akt Europejski wyznaczając jej rolę nadrzędną wobec Rady UE. Rada Europejska wytycza główne kierunki polityki Unii; ustala priorytety tej polityki; rozwiązuje problemy sporne, którym nie podołała Rada UE, oraz rozstrzyga problemy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Po każdym szczycie przewodniczący Rady Europejskiej składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu. Co roku przedkłada też pisemny raport na temat postępów integracji. W każdym spotkaniu Rady Europejskiej - poza głowami państw, szefami rządów i ministrami spraw zagranicznych - uczestniczy przewodniczący Komisji Europejskiej. Posiedzeniom Rady przewodniczy szef rządu tego państwa członkowskiego, który w danym półroczu przewodniczy Unii Europejskiej, a jej spotkania odbywają się właśnie w tym państwie. Od 2002 roku, zgodnie z postanowieniami Traktatu Nicejskiego, przynajmniej jedno spotkanie Rady Europejskiej w czasie każdego przewodnictwa ma się odbywać w Brukseli. Natomiast po rozszerzeniu już wszystkie spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich Unii będą się odbywały w brukselskim budynku Justus Lipsius. Rada Europejska godzi interesy rządów poszczególnych państw członkowskich, bo podejmowane przez nią decyzje - dotyczące kierunków rozwoju UE - zapadają w wyniku uzgodnienia ich wspólnego stanowiska. Jest ciałem politycznym, rozpatrującym wszystkie tematy, również gospodarcze, pojawiające się zarówno we wzajemnych stosunkach, jak i w relacjach z państwami trzecimi. Rada Europejska pozostaje poza instytucjonalnym systemem unijnych traktatów i nie ma formalnego statusu organu Unii Europejskiej. Spotkania Rady mają więc charakter quasi-formalny, choć od 1974 roku odbywają się regularnie dwa razy do roku i mają ogromne znaczenie dla funkcjonowania Unii.