Uczył się w gimnazjum w Wilnie, studia medyczne, których jednak nie ukończył, odbywał w Charkowie. W latach 1887-92 przebywał na zesłaniu na Syberii za udział w przygotowaniach do zamachu na cara. Od 1893 w PPS, członek władz nacz., red. nacz. "Robotnika"; 1900 aresztowany, symulował chorobę psychiczną. W 1901 zbiegł ze szpitala w Petersburgu, potem w latach 1905-07 kierował Organizacją Bojową PPS, od 1906 przywódca PPS Frakcji Rewolucyjnej (nie rezygnującej z hasła niepodległości kraju); od 1908 organizator ruchu strzeleckiego jako kadr przyszłej armii polskiej. W 1914 współzałożyciel POW, inicjator utworzenia Legionów Polskich, komendant I Brygady, z której tzw. kompanią kadrową wkroczył 6 VIII 1914 do Kongresówki; 1916 złożył demonstracyjną dymisję usiłując wymóc na Austriakach nadanie Legionom samodzielności; 1917 doprowadził do tzw. kryzysu przysięgowego. W latach 1917-18 internowany przez Niemców w Gdańsku i Magdeburgu; od listopada 1918 Tymczasowy Naczelnik Państwa, 1919-22 Naczelnik Państwa. W 1919 powołał rząd Paderewskiego, posiadający poparcie endecji; od marca 1920 marszałek Polski; zwolennik utworzenia bloku państw obejmującego Polskę, Ukrainę i Białoruś i będącego w sojuszu z Rumunią, Łotwą i Estonią; zainicjował tzw. wyprawę kijowską w porozumieniu z Ukraińską Radą Ludową. W toku wojny polsko-bolszewickiej przyczynił się do kolejnego zwrotu w przebiegu działań zbrojnych, określanego jako "cud nad Wisłą" (w którym zakres zasług P. jest różnie oceniany przez historyków). W 1923 wycofał się z życia politycznego; 1926 dokonał zamach stanu pod hasłem sanacji życia publicznego (przewrót majowy), 1926-28 i 1930 premier, od 1926 minister spraw wojskowych i generalny inspektor sił zbrojnych; faktyczny władca Polski, ograniczył rolę sejmu na rzecz władzy wykonawczej, zwalczał opozycję (proces brzeski, obóz w Berezie Kartuskiej); w polityce zagranicznej usiłował realizować koncepcję równowagi między Niemcami a ZSRR.