Schrony w Krakowie. "Nie pomieściłyby wszystkich mieszkańców"

Krzyształowski zwrócił uwagę, że wiele schronów jest w coraz gorszym stanie, są zagrzybione i zawilgocone, niszczeją, a przywrócenie ich do pierwotnej funkcji będzie bardzo kosztowne. Typowo piwniczny schron pod blokiem mieszkalnym zajmował do ok. 100 mkw., a wyłączając pomieszczenia techniczne miał ok. 70 mkw. Na jedną osobę miało przypadać ok. 1 mkw. Jak kalkulował Krzyształowski, "taki schron mógłby zmieścić 70-80 osób". 

W 2004 r. nowelizacja ustawy o powszechnym obowiązku obrony zniosła pojęcie budowli ochronnej, więc obecnie żaden podmiot nie jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji, konserwacji, czy też planowania użycia schronów. - Tamta nowelizacja jakby przekreśliła słowo "schron". Wspólnoty mieszkaniowe w schronach pod blokami mogą je demontować, przeznaczać na komórki lokatorskie itp. - mówił historyk i dodał: "Destrukcja zapomnianych schronów cały czas przebiega bez nadzoru państwowego".

Stowarzyszenie Rawelin otrzymuje zapytania od spółdzielni mieszkaniowych, czy nie zabrałoby starego wyposażenia ze starych piwnic, pierwotnie schronów. Chodzi np. o filtrowentylatory, które na wypadek ataku gazowego miały oczyścić powietrze.

Według ewidencji przywołanej przez stowarzyszenie w Krakowie jest 700-800 schronów, w tym najwięcej, bo ok. 260 - w Nowej Hucie. Dzielnica ta powstawała jako odrębne miasto w latach 50., kiedy - w związku ze strachem przed III wojną - państwo pod nowo powstającymi blokami, szkołami, teatrami, instytucjami, chciało wybudować jak najwięcej schronów dla ludności cywilnej. Wejścia do takich pomieszczeń zabezpieczano drzwiami gazoszczelnymi. Ale już w momencie oddawania do użytkowania dzielono schrony na komórki lokatorskie lub zamieniano na piwnice. W momencie zagrożenia lokatorzy mieli wyburzyć ścianki działowe, wynieść rzeczy z piwnicy i przygotować pomieszczenia do ich przeznaczenia schronowego.

Jeszcze w latach 70. starano się modernizować niewielką część tych obiektów poprzez wymianę drzwi, filtrowentylatorów. - Praktycznie od lat 80. żaden schron w Krakowie nie powstał. Odeszły w niepamięć, nikt się nimi nie zajmował - opisywał prezes stowarzyszenia. Część pomieszczeń stało się atrakcjami turystycznymi. Pod szpitalem Stefana Żeromskiego w Nowej Hucie jest prawdopodobnie jedyny w kraju udostępniony do zwiedzania schron, w którym miał być podziemny szpital na wypadek wojny. Zajmuje ok. 600 mkw. Stowarzyszenie Rawelin zaaranżowało go tak, jak w PRL-u w czasie zagrożenia. Oprócz standardowych dla schronów pomieszczeń - przedsionki, toalety, filtowentylatornie - są też wyposażone w sprzęt medyczny sala operacyjna, sala opatrunkowa, sale dla chorych, sterylizatornia, apteka, kąpielisko odkażające.

Na obiekty muzealne przerobione zostały m.in. dwa schrony pod nowohuckim kombinatem, czyli Hutą im. Lenina (potem Sendzimira). Jeden miał być dla pracowników administracyjnych, drugi miał być dla kadry kierowniczej kombinatu. Były prosto wyposażone w ławy i toalety. Nowohucki oddział Muzeum Krakowa prowadzi zaś ekspozycje m.in. pod dawnym kinem Światowid.

W pierwszej połowie października strażacy w całym kraju - na polecenie MSWiA - rozpoczęli inwentaryzację schronów i miejsc schronienia.

- Zaangażowane są wszystkie komendy PSP, co najmniej kilkuset strażaków. Wiemy, że obiekty te przez lata były niewykorzystane, więc trzeba je zinwentaryzować. Państwo polskie musi być przygotowane na różne scenariusze, nawet te najmniej prawdopodobne - powiedział PAP wojewoda małopolski Łukasz Kmita pytany o inwentaryzację.

Radny Krakowa Bolesław Kosior na sprawę schronów zwrócił uwagę po lutowej agresji Rosji na Ukrainę. Skierował interpelację do prezydenta miasta Jacka Majchrowskiego z opinią, że należy przygotować dawne schrony na ewentualność wykorzystania. W odpowiedzi włodarz miasta przywołał m.in. regulacje z 2004 r. Wskazał, że problematyka dotycząca infrastruktury schronowej pozostaje w kompetencjach wojewodów. Jak dodał, prezydent miasta nie może zobligować właścicieli i zarządców budynków, w których są pomieszczenia ochronne, do ponoszenia kosztów przygotowań tych pomieszczeń na ewentualność ich wykorzystania.

Kosior nie wykluczył, że będzie się starał, aby i z budżetu miasta trafiły środki na odnowienie tych obiektów.

Wiceminister spraw wewnętrznych i administracji Maciej Wąsik zapowiedział, że będą finanse na doposażenie schronów. Z danych MSWiA wynika, że w całym kraju jest 62 tys. schronów.