Uroczystemu otwarciu towarzyszyć będzie trzydniowa międzynarodowa konferencja naukowa, (5-7.04.) organizowana przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Pracownię Literatury Polsko-Żydowskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Wśród wykładowców konferencji "Historia i kultura Żydów w Zamościu i na Zamojszczyźnie" m. in: dr Jacek Feduszka (Muzeum Zamojskie) z tematem - "Żydzi zamojscy w powstaniach narodowych XIX wieku", dr Adam Kopciowski (UMCS) "Stan badań nad historią i kulturą zamojskich Żydów - próba syntezy" oraz Regina Smoter Grzeszkiewicz - "Żydowska społeczność Szczebrzeszyna". W odrestaurowanym gmachu działać będzie centrum informacji turystycznej i kulturalnej orz multimedialne muzeum historii Żydów Zamościa i okolic, które powstaje we współpracy z Żydowskim Muzeum Galicja. Obiekt służyć będzie zarówno odwiedzającym Zamość Żydom, turystom jak i mieszkańcom miasta. Synagoga będzie mogła również pełnić funkcje religijne. W celu realizacji projektu "Rewitalizacja renesansowej synagogi w Zamościu na potrzeby Szlaku Chasydzkiego oraz lokalnej społeczności" zarząd Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego nawiązał współpracę z przedstawicielami zamojskiego środowiska kultury. W spotkaniu poświęconym ustaleniu programu działań kulturalnych w Centrum "Synagoga" udział wzięli reprezentanci: Biura Wystaw Artystycznych, Liceum Plastycznego, Orkiestry Symfonicznej, Wyższej Szkoła Zarządzania i Administracji oraz Wydziału Promocji, Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość i Muzeum Zamojskiego. Partnerami projektu są także: Katolicki Uniwersytet Lubelski oraz Gmina Żydowska z Trondheim w Norwegii. Z historii synagogi w Zamościu Kupcy żydowscy z Włoch i Turcji pojawili się w Zamościu w 1588 r., na podstawie przywileju wydanego przez Jana Zamoyskiego. Na początku XVII w. na terenie gminy żydowskiej zamieszkali Żydzi Sefardyjscy wywodzący się z terenów Półwyspu Iberyjskiego i przez kilkadziesiąt lat było to największe ich skupisko w Rzeczypospolitej. Następnie do zamojskiej gminy żydowskiej dołączyli Aszkenazyjczycy, których odróżniały niektóre obyczaje, liturgia oraz tradycje muzyczne i językowe. Synagoga została wzniesiona w początku XVII wieku w stylu późnego renesansu, zwieńczona attyką zasłaniającą tzw. dach pogrążony. Z czasem do głównej sali modlitw dobudowano babińce dla kobiet. Sklepienia ozdobiły bogate dekoracje sztukatorskie, polichromowane, z przewagą cynobru. We wschodniej ścianie sali głównej usytuowano aron ha-kodesz - wnękę na zwoje Tory. W XVIII w. synagoga została przebudowana, a w centrum sali głównej umieszczono bimę z kutego żelaza. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy zrabowali i zdewastowali wnętrze synagogi - zniszczono altanową bimę i wyposażenie. W 1941 Niemcy umieścili w synagodze stajnię, a później warsztaty stolarskie. Po wojnie przy synagodze realizowane były prace mające na celu przywrócenie budynkowi wyglądu sprzed XVIII-wiecznej przebudowy. Od 1959 r. do 2005 r. synagoga/bóżnica była siedzibą Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego dokonała restauracji świątyni częściowo ze środków unijnych. Prace budowlane i konserwatorskie w synagodze rozpoczęte w lipcu 2009 r. zakończyły się w lecie 2010 r. Aktualnie prowadzony jest nabór pracowników do prowadzenia obiektu. Teresa Madej