Wraca niebezpieczna choroba. Jedno z województw wprowadza nowy program

Młodzież w Polsce jest objęta obowiązkowym szczepieniem przeciwko "kaszlowi stu dni", jak potocznie nazywa się krztusiec. Ochrona przeciwko chorobie nie utrzymuje się jednak przez całe życie. Odporność po pełnym cyklu szczepień stopniowo zanika w ciągu 5-10 lat od ostatniej dawki. Dlatego dorośli, nawet jeśli byli szczepieni w dzieciństwie, powinni przyjąć dawkę przypominającą - zalecają lekarze.

Krztusiec, czyli koklusz, to choroba zakaźna układu oddechowego wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis. Przenosi się drogą kropelkową, a jej przebieg jest charakterystyczny: początkowo przypomina przeziębienie, a następnie przechodzi w fazę napadowego, męczącego kaszlu, który może trwać nawet kilka miesięcy. Największa zakaźność występuje w pierwszych dniach infekcji, gdy objawy są jeszcze niespecyficzne, co niestety sprzyja nieświadomemu rozprzestrzenianiu choroby.

Seniorzy są szczególnie narażeni na ciężki przebieg krztuśca. Osłabiony układ odpornościowy i częste choroby przewlekłe, takie jak POChP, astma czy niewydolność serca, zwiększają ryzyko powikłań. Mogą one obejmować zapalenie płuc, niewydolność oddechową, złamania żeber spowodowane silnym kaszlem, a nawet odmę opłucnową. Dodatkowym problemem jest nietypowy przebieg choroby u dorosłych - objawy bywają mylone z przewlekłym kaszlem lub zaostrzeniem chorób płuc.

W 2019 roku międzynarodowy panel ekspertów z 24 krajów wskazał, że krztusiec u dorosłych jest poważnie niedoszacowany, a systemy monitorowania i szczepień w tej grupie wiekowej wymagają poprawy. W Polsce analiza przypadków z 2022 roku przeprowadzona przez Państwowy Instytut Badawczy wykazała, że ponad 51 proc. przypadków dotyczyło osób powyżej 15. roku życia, a zatem nie jest to wyłącznie problem pediatryczny. Aż 41 proc. pacjentów wymagało hospitalizacji, a w jednym przypadku doszło do zgonu.

Województwo pomorskie jako pierwsze w Polsce uruchamia regionalny program bezpłatnych szczepień przeciwko krztuścowi dla seniorów z chorobami płuc. Decyzja zapadła po bezprecedensowym wzroście zachorowań - z 36 przypadków w 2023 roku do ponad 1600 w 2024 roku. 2 października 2025 r. marszałek województwa Mieczysław Struk podpisał umowę ze szpitalami, które będą koordynować program.

Z bezpłatnych szczepień skorzysta 4266 osób, a już w pierwszym roku planuje się zaszczepienie około 1300 seniorów. Program będzie realizowany do końca 2026 r.

Adresatami programu są mieszkańcy Pomorza powyżej 65. roku życia z rozpoznanymi przewlekłymi chorobami układu oddechowego. W połączeniu z nasilającym się problemem smogu i zmian klimatycznych, które dodatkowo obciążają układ oddechowy, ryzyko dla tej grupy rośnie wielokrotnie. Eksperci przypominają, że okres wylęgania krztuśca wynosi od 5 do 10 dni, a w pierwszych tygodniach zakaźność sięga nawet 85 proc.

Program finansowany jest wspólnie przez samorząd województwa i powiaty - każdy z partnerów przeznaczy na ten cel po 550 tys. zł, co daje łączny budżet 1,1 mln zł. Szczepienia będą realizowane we wszystkich powiatach, proporcjonalnie do liczby mieszkańców spełniających kryteria. W lipcu 2025 roku podpisano porozumienia z Gdańskiem, Gdynią, Sopotem i pozostałymi powiatami, co zagwarantowało pełne pokrycie regionu.

Województwo pomorskie stało się symbolem gwałtownego powrotu krztuśca w Polsce. Jeszcze w 2023 roku odnotowano tam zaledwie 36 przypadków, by do września 2024 roku liczba ta wzrosła do 1630 - to aż 45-krotny wzrost w ciągu niespełna roku. Najwyższe wskaźniki zachorowań na 100 tys. mieszkańców odnotowano w powiecie wejherowskim (229,2), Gdyni (208,6) i Gdańsku (186,6).

Epidemiolodzy wskazują, że tak gwałtowny skok może być efektem kilku nakładających się czynników: osłabienia odporności populacji po okresie pandemii, spadku stosowania szczepień przypominających u dorosłych oraz możliwych zmian w wirulentności krążących szczepów bakterii.

Zjawisko to nie ogranicza się jednak do Pomorza. Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego pokazują, że w latach 2018-2019 w Polsce notowano ponad 1500 przypadków krztuśca rocznie. W okresie pandemii liczby gwałtownie spadły - w 2020 roku odnotowano 753 przypadki, a w 2021 zaledwie 182. Jednak w 2022 roku nastąpił wyraźny wzrost do 371 zachorowań, czyli o 104 proc. więcej niż rok wcześniej.