Zanim przekroczymy furty codziennego życia w klasztorach czy w twierdzach obrońców wiary, spróbujmy osadzić je, albo może raczej siebie, we właściwym czasie i miejscu. Oczywiście, należy to potraktować jedynie jako pewne wprowadzenie dla łatwiejszego wyobrażenia, jak wyglądało codzienne życie zakonników. Być może też, jako punkt wyjścia dla zupełnie innych rozważań o strukturze, historii, a przede wszystkim religijnej posłudze zakonów. Jako najstarsze zgromadzenie kontemplacyjne jawią się benedyktyni (raczej jako grupa autonomicznych opactw o wspólnej regule niż jeden zakon), którzy założyli swój pierwszy klasztor (Monte Cassino) w roku 529 . Do końca XI w., pojawili się mnisi św. Kolumbana (565 r.), kanonicy regularni św. Chrodeganga (763 r.), kameduli (997 r.), wallomobrazjanie (1060 r.), kartuzi (1084 r.) i wreszcie w roku 1098, w Burgundii, powstał zakon cystersów(żeńska gałąź zakonu w 1125 r.). Między XII a XIII wiekiem doszli mnisi św. Gilberta (1148 r.), wilhelmini (1152 r.), beginki (1170 r.), humiliaci (1196 r.), zakon Świętej Trójcy (1197 r., zajmowali się wykupywaniem niewolników), karmelici (1205 r.), franciszkanie (1208 r.), klaryski (1212 r.), paulini (1215 r.), dominikanie (1216 r.), mercedariusze (1218 r., wykupowali chrześcijańskich jeńców z rąk niewiernych), sylwestryni (1231 r.), celestyni (1259 lub 1270 r.). W kolejnych wiekach (XIV-XV) dostrzega się raczej tendencję umacniania się i bogacenia istniejących zakonów, rzadziej upadek. W okresie tym powstały również nowe zgromadzenia, jak brygidki (1363 r.), hieronimici (1374 r.) czy obserwanci (inaczej bernardyni lub bracia mniejsi, 1419 r.; wyodrębniona wspólnota franciszkanów). Na tym tle zakonów rycerskich powstało znacznie mniej. Można to tłumaczyć tym, że prawo kanoniczne zabraniało zakonnikom przelewać krew. Akceptację wspólnot walczących mnichów (które poza braćmi rycerzami tworzyli kapelani i bracia służebni) wymusiła przedłużająca się, niekorzystna dla chrześcijan sytuacja w Ziemi Świętej. Z wyraźnej inspiracji benedyktynów pierwsze takie zgromadzenie założono dopiero w 1080 roku. Byli to joannici, Rycerze Szpitala Jerozolimskiego św. Jana Chrzciciela (gł. Włosi). Następnie, w 1118 roku, pojawili się templariusze (Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, rozwiązani na skutek intrygi w 1312 r.; gł. Francuzi). W 1098 roku powstali lazaryci (Zakon Rycerzy i Szpitalników św. Łazarza z Jerozolimy - pierwsza wzmianka o ich militarnym charakterze pojawia się w 1154 r.) i w 1199 roku krzyżacy (Zakon Najświętszej Marii Panny z Domu Niemieckiego w Jerozolimie, gł. Niemcy). Wszystkie zakony zawiązują się lub przekształcają następnie w związki o charakterze militarnym, gdy obniża się poziom bezpieczeństwa wypraw i pielgrzymek do Ziemi Świętej. Konieczna okazała się dodatkowa ochrona przed napadami muzułmanów. W tym samym celu, pod wpływem cystersów, powstały także mniejsze niż wymienione, lokalne grupy wzorujące się na regule zakonów rycerskich. Na Półwyspie Iberyjskim, gdzie zaszła potrzeba walki z Arabami, zawiązują się więc: Calatrava, Alcantara, Avis, Zakon św. Jakuba czy Zakon św. Michała (XII w). Nie zyskały one jednak większego znaczenia. Tymczasem nad Bałtykiem, do walki z pogańskimi plemionami Prusów utworzono Zakon Kawalerów Mieczowych (1202 r.) i Milites Christi (1228 r.), oba wchłonięte później przez krzyżaków. Wszystko to dzieje się równolegle z eskalacją konfliktu chrześcijańskiej Europy z niewiernymi. Mimo że już w X i XI w. toczą się walki z nimi na terenie obecnej Hiszpanii ("rekonkwista"), ruch krucjatowy zainicjowany został w 1095 r., podczas synodu w Clermont, kiedy papież Urban II wezwał do wyzwolenia Ziemi Świętej spod muzułmańskiego panowania.